1 Fwrqli bir “Koro`lu” Tbilisi wlyazmalar\ orta wsr

Fwrqli bir “Koro`lu”
Tbilisi wlyazmalar\ orta wsr Azwrbaycan qwhrwman\ barwdw yeni faktlar ^zw [\xar\r
Fwrid Wlwkbwrov
Mwnbw: Azerbaijan International jurnal\ - AI 10.1 (Yaz 2002)
© 2004. Azerbaijan International
AZERI.org
Wsrlwr boyu Azwrbaycan a]\qlar\ Koro`lu ad\nda q^drwtli d=y^][^ barwdw rwvaywtlwr dan\]\rd\lar.
Koro`lunun atas\n\n g=zlwri zal\m hakim twrwfindwn kor edildikdwn sonra, o, atas\n\n qisas\n\ almaq
^[^n m^barizwyw ba]lam\] vw buna g=rw dw “Koro`lu” adland\r\lm\]d\. Orta wsrlwr ingilis folklor
qwhrwman\ Robin Qud kimi Koro`lu da varl\lar\n mal\n\ al\b kas\blara verirdi. Onun k=mwk[ilwri
cwsur dostlar\ vw Q\rat ad\nda u[an m=c^zwvi at idi.
Hwr bir azwrbaycanl\ Koro`lu barwdw hekaywlwr e]itmi]dir. Bws wslindw o kim olub? Nw u`runda
m^barizw apar\b? Koro`lu kimi wfsanwlwr wsrlwr boyu ya]ad\qca, hwqiqi hwyatla ba`l\ bwzi detallar
]i]irdilimi], digwrlwri isw sadwcw unudulmu]du. Lakin yadda]larda ya]ayan belw hekaywlwr adwtwn
hwqiqwtw wsaslan\r. 17-ci wsr Koro`lu dastan\ da istisna tw]kil etmir.
Tbilisidw G^rc^stan EA-n\n Wlyazmalar Institutunda yerlw]wn wlyazma Koro`lu dastan\n\n
Azwrbaycanda yay\lm\] digwr wlyazmalar\ndan fwrqlwnir vw twdqiqat[\lar\ tarixi Koro`lu barwdw [oxlu
faktlarla twmin edir. Bu mwqalwdw Bak\ Wlyazmalar Insitutunun Wrwb Wlyazmalar\ Departamentinin
ba] elmi i][i]i Fwrid Wlwkbwrov =z^n^n vw i] yolda]lar\n\n bu alternativ versiya barwdw daha wtrafl\
mwlumat wldw etmwk mwqswdilw wlaqwlwr qurmas\ barwdw s=hbwt a[\r.
Azwrbaycan\n ]imal-qwrbindw 285 min azwrbaycanl\ da daxil olmaqla 5 milyon whalisi olan
G^rc^stan Respublikas\ yerlw]ir. Wslindw G^rc^stan\n paytaxt\ olan Tbilisi bir zamanlar, x^susilw dw
18-19-cu wsrlwrdw azwrbaycanl\lar ^[^n mwdwni mwrkwz rolunu oynay\rd\. Azwrbaycan\n tan\nm\]
]wxsiyywtlwrindwn yaz\[\ vw wlifba islahat[\s\ Mirza Fwtwli Axundov (1812-1878) vw d=vlwt xadimi
Nwriman Nwrimanov (1870-1925) burada ya]ay\b yaratm\]lar. &zeyir Hac\bwyov (1885-1948)
burada yerlw]wn Qori seminariyas\nda twhsil alm\]d\r.
Sovet d=vr^ndw Azwrbaycan vw G^rc^stan elmi institutlar\ aras\nda s\x wlaqwlwr qurulmu]du. Sovet
rwsmi ideologiyas\na g=rw sosializm vw Sovet d=vlwtinin wleyhinw olmayaca`\ twqdirdw, ayr\-ayr\ Sovet
Respublikalar\ aras\ndak\ belw mwdwni wlaqwlwr alq\]lan\rd\. X^susilw dw Bak\ Wlyazmalar Institutu vw
Tbilisi Wlyazmalar Institutu aras\nda s\x wmwkda]l\q m=vcud idi.
1
Bir [ox azwrbaycan, wrwb vw fars wlyazmalar\ Tbilisidw yaz\lm\] vw surwti [\xar\lm\] vw g^rc^ alimlwri
twrwfindwn toplan\lm\]d\. Mwswlwn, Ibn-Sinan\n “Qanun” wswri ilw ba`l\ =z ]wrhlwrini yazan 10-cu wsr
azwrbaycan alimi Isa wr-Raqi Tiflisi burada ya]ay\b yaratm\]d\. Tbilisi Wlyazmalar Institutunda
m^hafizw olunan 240 t^rk (azwrbaycan vw t^rk wlyazmalr\ da daxil olmaqla) wlyazmas\ aras\nda orta
wsrlwrw aid dwywrli azwrbaycan wswrlwri saxlan\l\r.(Bak\ Wlyazmalar Institutunun =z^ndw orta wsrlwrdw
wrwb wlifbas\ ilw Azwrbaycan dilindw yaz\lm\] 3000-dwn [ox swnwd vard\r.)
Tbilisi Institutunda bir [ox nadir azwrbaycan wlyazmalar\ oldu`undan Bak\ Institutu tez-tez
G^rc^stana twdqiqat aparma`a alimlwr g=ndwrwrdi. Sovet d=vr^ndw bunu etmwk indikindwn asan idi.
Hwmin d=vrdw hwr iki institut yax]\ maliyywlw]dirilmi]di vw iki =lkw aras\nda nwqliyyat xwrclwri [ox
a]a`\ idi. O zamanlar azwrbaycanl\ alimlwr indikindwn 10-15 dwfw [ox wmwkhaqq\ al\rd\lar vw bu
pulla Sovet Ittifaq\ daxilindw rahatl\qla swyahwt edw bilwrdilwr. Buna g=rw dw Yerevan, Moskva, Sankt
Peterburq, Da]kwnd (+zbwkistan) wlyazma fondlar\ da daxil olmaqla digwr wlyazma institutlar\na
swyahwt etmwk ^[^n imkanlar var idi.
1980-c\ illwrin ortalar\ndan sonlar\na kimi, Qorba[ovun hakimiyywti d=vr^ndw Bak\ Institutu vw
Tbilisi Institutu aras\ndak\ bu wmwkda]l\q zwiflwmwyw ba]lad\. Sovet iqtisadiyyat\ da`\ld\`\ zaman,
rubl =z dwywrini itirdi vw wmwkhaqqlar\ yox dwrwcwsinw endi. Hwm Azwrbaycan, hwm dw G^rc^stan
azadl\q u`runda q\z`\n m^barizwyw cwlb olundu. Azwrbaycan vw Ermwnistan aras\nda Da`l\q
Qaraba` etnik m^naqi]wsi yarand\, G^rc^stan isw Abxaziya vw Osetiya separat[\lar\na qar]\
m^barizwyw giri]di. Hwmin d=vrdw millwt kimi sa` qalmaq vw m^stwqil d=vlwt yaratmaq kimi ]eylwr
wski wlyazmalar barwdw d^]^nmwkdwn daha =nwmli idi.
Sovet Ittifaq\ da`\ld\qdan sonra, daha b=y^k iqtisadi [wtinliklwr yarand\ vw alimlwr art\q swyahwt
etmwk imkan\ndan mwhrum oldular. Digwr Sovet respublikalar\na swyahwt etmwk [ox bahal\ olma`a
ba]lad\, hwtta demwk olar ki, qeyri-m^mk^n bir i]w [evrildi. Bunun nwticwsindw m^stwqilliyin ilk
onilliyi wrzindw bu iki wlyazma institutu aras\nda hwqiqwtdw he[ bir wlaqw m=vcud olmad\.
Yenidwn qurulan wlaqwlwr
Indi iqtisadi vwziyywt bir qwdwr yax]\la]d\qdan vw siyasi stabillik wldw oldunduqdan sonra, Bak\
Wlyazmalar Institutu ke[id d=vr^ndw q\r\lm\] beynwlxalq wlaqwlwri yenidwn qurma`a swy g=stwrir. Ilk
olaraq, o Iran vw T^rkiywdwki alimlwrlw wmwkda]l\q etmwyw ba]lad\. Sonra, g^rc^ alimlwri ilw
wmwkda]l\`\ bwrpa etmwyw qwrar verdi.
Tbilisi Institutu ilw wlaqw yaratmaq o qwdwr dw asan olmad\. Hwmin institutun bizdw olan telefon
n=mrwsi i]lwmirdi. Bizdw nw fax n=mrwsi, nw dw onlar\n elektron adresi var idi. Biz institutun yeni
rwhbwrinin ad\n\ belw bilmirdik. Bizim hwtta institutun ad\n\n dwyi]ib-dwyi]ilmwmwsi barwdw belw
mwlumat\m\z yox idi.
Bak\ Institutunun rwhbwri sonda qwrara gwldi ki, biz Tbilisi Institutu ilw wlaqwlwr yaratmaq ^[^n hwr
hans\ bir yol tapmal\y\q, [^nki orada bir [ox dwywrli azwrbaycan wlyazmalar\ m=vcuddur. O mwnw
yax\nla]d\ vw dedi: “Bwlkw swn ]wxswn =z^n gedib onlarla tan\] olasan? Bizim onlarla wlaqw
saxlama`\m\z\n ba]qa yolu yoxdur.”
Belwliklw, ke[wn yay, mwn Bak\ Institutunun Tbilisi Institutu ilw wmwkda]l\q etmwk istwdiyini bildirwn
rwsmi dwvwt mwktubu ilw G^rc^stana yolland\m. Biz g^rc^ kolleqalar\m\z\ b^t^n sahwlwrdw
2
wmwkda]l\q etmwyw dwvwt etdik. Onlara orta wsr wlyazmalar\n\n s^rwtlwrini vw mikrofilmlwrini vw son
d=vrlwrdw nw]r olunan kitablar\n vw wswrlwrin m^badilwsini twklif etdik. Mwn onlara alimlwrimizin
nw]r etdirdiyi bir ne[w kitab\ vw bizdw olan wlyazmalar\n wn son kataloqunu hwdiyyw etdim.
Tbilisiyi swfwr
Mwn Tbilisiyw 2001-ci il iyul ay\n\n 3-dw, isti bir yay g^n^ndw [atd\m. Tbilisi [oxlu sayda tarixi
abidwlwrw malik [ox g=zwl vw f^sunkar bir ]whwrdir. Oradak\ insanlar da [ox qonaqpwrvwrdir. Lakin
iqtisadi b=hran\n twsiri hwr yerdw hiss olunur. Bak\ ilw m^qayiswdw Tbilisidw m^asir, qwrb ^slubunda
olan binalar yoxdur. SSRI-nin da`\lmas\ndan sonra b^t^n tikinti i]lwri dayand\r\lm\] vw ]whwr
binalar, ma`azalar vw k=hnw model ma]\nlarla =z Sovet g=r^n^]^n^ hwlw dw saxlam\]d\r. Mwrkwzdw
yerlw]wn Rustavelli Prospekti vw ona biti]ik bir s\ra k^[wlwr Qwrbin twsirinin bir qwdwr nwzwrw
[arpd\r\r, lakin bunlar da [ox nadir hal tw]kil edir. K=hnw Tbilisinin sakit k^[wlwri ilw gwzinti mwnw
ke[mi]i, insanlar\n 1970-ci illwrin “k=hnw yax]\” Brejnev d=vr^ adland\rd\`\ zamana sirli bir swyahwti
xat\rlatd\.
Bu iqtisadi [wtinliklwr hwm[inin hal-haz\rda ciddi ]wkildw twmirw ehtiyac\ olan Brejnev d=vr^ndw
tikilmi] [ox g=zwl binada yerlw]wn Tbilisi Wlyazmalar Institutunun da i]ini pislw]dirmi]dir. Onlar\n
wlyazmalar vw kitablar\ saxlamaq ^[^n kompyuter, fax vw digwr m^asir texnologiyalar alma`a
hwddwn art\q ehtiyaclar\ vard\r. Mwn onlara bizim institutun mwnim dw iki kitab\m daxil olmaqla
ke[wn il nw]r etdirdiyi bir ne[w kitab vw kataloqu hwdiyyw etdim. Son bir ne[w il wrzindw
institutlar\n\n he[ bir ]ey nw]r etmwdiyi ^[^n o, wvwzindw bizw bir ]ey verw bilmwdiyinw g=rw
m^twwssir oldu.
Koro`lu wlyazmalar\
Tbilisi Institutunda twdqiq edilmwk ^[^n [oxlu sayda =nwmli azwrbaycan wlyazmalar\ m=vcuddur.
Mwswlwn, orada mistik azwrbaycan ]airi Imadwddin Nwsiminin (1417-ci ildw edam edilmi]dir)
Azwrbaycanca yaz\lm\] mw]hur ]erlwrinin kolleksiyas\ vard\r. Azwrbaycan twdqiqat[\lar\ “M^sahib”
twxwll^s^ ilw yaratm\] 17-ci wsr Azwrbaycan ]airi U`urlu xan Gwncwvi twrwfindwn yaz\lm\] “Divan”a da
[ox maraq g=stwrirlwr.
G^man ki, bu yenidwn qurulmu] wlaqwlwr m^badilwsinin wn =nwmli twrwfi nadir “Koro`lu”
wlyazmas\n\ wldw etmwk imkan\n\n yaranmas\d\r. Koro`lu dastan\ Azwrbaycana mwxsus olsa da, bu
dastan Iran, T^rkiyw vw T^rkmwnistan, Qazax\stan, +zbwkistan, Tacikistan kimi Mwrkwzi Asiya
=lkwlwrindw dw mw]hurdur. Bu dastan Azwrbaycanda wdalwtsiz hakimiyywtw qar]\ m^barizw aparan bir
qwhrwman\n—Koro`lunun hwyat\ vw qwhrwmanl\`\ barwdwdir.
Koro`lu dastan\n\n b^t^n digwr Azwrbaycan versiyalar\ 19-cu wsrdw vw daha sonrak\ d=vrlwrdw yaz\ya
al\nm\] ]ifahi folklor n^munwlwri ^zwrindw qurulmu]dur. Bir ne[w onillik bundan =ncw he[ kws
alternativ Azwrbaycan versiyas\ barwdw bir ]ey bilmirdi. Lakin 1967-ci ildw g^rc^ alimi L.G. {laidze
Tbilisi Wlyazmalar Institutunda sensasiyal\ bir tap\nt\ etdi. O, “Koro`lu” dastan\n\n nadir wlyazma
versiyas\n\ tapd\. Azwrbaycan alimlwri Tbilisidwki wlyazman\n dastan\n digwr m=vcud olan
versiyalar\na ox]amad\`\n\ vw wksinw [ox fwrqli bir hekayw ^zwrindw quruldu`unu bildikdw
heyrwtlwnmi]dilwr.
3
Bu dastan\n daha tez-tez n^munw gwtirildiyi Azwrbaycan folklor versiyas\na g=rw Mirzwbwy ad\nda
rwhbwr zal\m Osmanl\ hakimi Bolubwy twrwfindwn kor edilir. (Bolubwy ad\ “Bolu Wyalwtinin Hakimi”
ad\ndan g=t^r^lm^]d^r). Hwmin d=vrdwn etibarwn Mirzwbwyin o`lu R=v]wn “Koro`lu” kimi
tan\nma`a ba]lam\]d\r.
Bolubwyin bu hwrwkwtindwn qwzwblwnwn Koro`lu qisas almaq mwqswdilw dostlar\ndan vw
qohumlar\ndan ibarwt silahl\ bir dwstw toplay\r. Onun ]wxsi m^barizwsi tezliklw wyalwtlwrinin zalim,
wdalwtsiz hakimlwrinw qar]\ geni] m^barizwyw [evrilir. Dastanda olan tipik hekaywdw Koro`lunun
dwlilwrindwn ibarwt ki[ik dwstwsi qwflwtwn ]whwr vw ya qalaya h^cum edir, vw d^]mwn wsgwrlwrinin
nwhwng bir qarnizonunu mwhv edir. Bwzwn Koro`lunun Q\rat adl\ at\ onu d=y^]lwrdw xilas edir.
D^]mwni mw`lub etdikdwn sonra Koro`lu vw onun d=y^][^lwri hwddwn art\q y^kswk vw wl[atmaz
{wnlibel adl\ da`\n ba]\nda yerlw]wn iqamwtgahlar\na geri d=n^rlwr. Orada onlar ziyafwt ke[irwrwk
qwnimwtlwrinin kas\blar vw mwzlumlara verildiyi u`urlu qwlwbwlwrini bayram edirlwr.
Tarixdwn wsaslar
“Koro`lu” dastan\n\n Tbilisi wlyazmas\nda olan versiyas\nda bu qwhrwman eyni ]wkildw twsvir olunur,
lakin bu dwfw onun d^]mwni Iran }ah\ II }ah Abbas Swfwvidir. Azwrbaycan versiyalar\nda cinaywtkar
kimi twsvir olunan Osmanl\ hakimi Bolubwy Koro`lunun dostu kimi g=stwrilir vw z^lmkarla
m^barizwdw ona bwzwn yard\m edir.
Tbilisi wlyazmas\ hwm[inin Koro`lunun nwsli barwdw dw mwlumat verir. Orada deyilir ki, Koro`lu
orta wsrlwdw Azwrbaycanda mwskunla]m\] m^bariz tarixi t^rk tayfas\ olan Cwlali tayfas\ndand\r.
Tbilisi wlyazmas\na g=rw }ah Abbas vwzirinw deyir: “Cwlali T^rk tayfas\ x^susilw ]anl\d\r vw [oxlu igid
vw cwsarwtli gwnclwri vard\r. Onlardan hwr biri d=y^] meydan\nda ikinci R^stwmdir (mw]hur Iran
qwhrwman\). Bundan wlavw Mirzwbwy onlar\n rwhbwridir. Swn onu kor etdin. Onlar bunu Qiyamwt
g^n^nw qwdwr unutmayacaqlar.”
Koro`lunun Twkwli tayfas\n\n Cwlali qoluna aid olmas\ bizw onun m^barizwsinin tarixi mwzmununu
m^wyywn etmwyw imkan verir. Twkwli vw onlar\n m^ttwfiqlwri olan }amlu, Ustaclu vw Z^lqwdwr
tayfalar\ (onlar Azwrbaycanda hwm[inin t^rkmwnlwr vw twrwkwmwlwr kimi adland\r\l\rd\)
Azwrbaycanda 11-ci vw 12-ci wsrin wvvwllwrindw b=y^k n^fuza malik idilwr.
14-15-ci wsrlwrdw onlar b=y^k A`qoyunlu vw Qaraqoyunlu imperiyalar\n\ yaratm\] vw Azwrbaycan vw
Ermwnistan\ =z nwzarwti alt\na alaraq Iran vw Iraq\n da [ox hisswsini wlw ke[irirlwr. 15-ci wsrin sonu
16-c\ wsrin wvvwllwrindw onlar Cwnubi Azwrbaycan\n Wrdwbil ]whwrindwn olan Swfwvilwrw Iranda
hakimiyywti wlw ke[irmwyw k=mwk edilwr. Swfwvi ]ahlar\n\n ilk iki nwsli t^rk d=y^][^lwrinw tamamilw
etibar edirdilwr. Bu d=vrdw Azwrbaycanda ya]ayan t^rk tayfalar\ Swvwfilwrin Osmanl\lara qar]\
m^barizwsindw onlara yard\m etmi] vw }ah Ismay\l\ =zlwrinin milli rwhbwri hesab etmi]lwr.
Lakin Swfwvi ]ahlar\n\n 3-c^ nwsli bu t^rk tayfalar\ndan qorxma`a ba]lad\lar, [^nki onlar\ hwddwn
art\q m^stwqil, qar]\s\al\nmaz vw twhl^kwli hesab edirdilwr. Sonuncu Swfwvi ]ahlar\ t^rk tayfalar\n\n
rwhbwrlwrini hwbs edib =ld^rwrwk onlar\n hakimiyywtlwrinw son qoymu]lar.
16-c\ wsrin sonu 17-ci wsrin wvvwllwrindw Cwlali tayfalar\ Azwrbaycanda vw T^rkiywdw indi “Cwlali”
hwrwkat\ kimi tan\nan bir ^syan qald\rd\lar. “Koro`lu” dastan\ =z wsas\n\ bu tarixi hadiswlwrdwn
g=t^r^r.
4
Ilk =ncw Cwlali tayfas\ wsaswn Irana qar]\ m^barizw apar\rd\. Lakin Osmanl\ qo]unlar\ Azwrbaycan\
i]`al etdikdwn sonra, onlar Osmanl\lara qar]\ da m^barizwyw qalxd\lar. Bws nwyw g=rw k=[wri t^rk
tayfalar\ Osmanl\ t^rklwrinw qar]\ m^barizw apar\rd\lar? Hwmin d=vrlwrdw Osmanl\ sultanlar\ =zlwrini
t^rk deyil, kosmopolitan bir millwt—Osmanl\ hesab edirdilwr. Wslindw onlar fars vw wrwb adwtwnwnlwrinw riaywt edwrwk, k=[wri t^rklwri incidir vw onlar\n adwtlwrini vw mwdwniyywtlwrini twhqir
edirdilwr. Osmanl\lar =zlwrini k=[wri t^rklwrin etnik qarda]lar\ kimi deyil, onlar\n d^]mwni vw i]`al[\
kimi apar\rd\lar.
Anti-osmanl\ m=vzusu
Bws onda “Koro`lu” dastan\n\n bu iki versiyas\n\ necw izah edwk? Bir =nwmli ]eyi yadda saxlamaq
laz\md\r ki, Tbilisi wlyazmas\ Azwrbaycanda 19-cu wsrdw qwlwmw al\nan versiyalardan daha qwdimdir.
Wlyazmada olan su i]arwsi hwmin ka`\z\n 1856-c\ ildw istehsal edildiyini g=stwrir. Lakin wlyazman\n
qurulu]u vw dilinin =zwl keyfiyywtlwri bu mwtnin g=stwrilwn tarixdwn 80 vw ya 100 il =ncw
formala]d\`\ndan xwbwr verir. Belwliklw, Tbilisidw olan wlyzama “Koro`lu” dastan\n\n 18- ci wsr
wlyazmas\n\n surwti oldu`unu g=stwrmwklw onun m=vcud olan versiyalar i[wrisindw wn qwdimi edir.
Eyni zamanda Tbilisi versiyas\ tarixi cwhwtdwn dw daha dwqiqdir. Hwmin d=vr^ nwzwrw alaraq demwk
olar, ki, Koro`lunun Osmanl\ t^rklwrindwnsw Iran ]ahlar\na qar]\ m^barizw aparmas\ a`labatand\r.
17-ci wsrdw Osmanl\ sultanlar\ uzaqda oldu`u halda, }ah Abbas Cwlalilwr ^[^n daha yax\n twhl^kw
idi.
Zaman ke[dikcw isw bu ]wrh dwyi]mi]dir. Sonrak\ d=vrlwrin folklor versiyalar\nda iranl\lar deyil,
mwhz osmanl\lar wsas d^]mwn kimi g=stwrilir. G^man ki, bu 17-ci wsrin ortalar\ndan ba]layaraq
Azwrbaycanda Iran\n twsirinin vw ]iw twbli`at\n\n g^clwnmwsi ilw wlaqwdard\r. }ahlar\ twnqid etmwk
twhl^kwli oldu`undan Azwrbaycan a]\qlar\ hekaywlwri dwyi]wrwk osmanl\lar\ hwdwfw g=t^rm^]lwr.
Daha az ziddiywt do`uran versiya siyasi vw dini n=qteyi nwzwrindwn Osmanl\lar\ =zlwrinin wnwnwvi
d^]mwnlwri hesab edwn Iran\n rwsmi m=vqeyi ilw ^st-^stw d^]^rd^. Buna baxmayaraq, dastanda
m=vcud olan anti-]ah elementlwri sonrak\ d=vrlwrdw yarad\lan versiyalardan tamamilw itmwmi]dir.
Stalinin sevimlisi
20-ci wsrdw “Koro`lu” dastan\n\n yeni azarke]i Iosif Stalin oldu. O vw digwr Sovet lidelwri inki]af
etmwkdw olan azwrbaycanl\ milliyywt[iliyini nwzarwtdw saxlama`a [al\]\rd\lar. Belw milliyywt[ilik
azwrbaycanl\lar\ iranl\lar vw t^rklwrdwn ay\rmaq ^[^n [ox =nwmli idi. Stalin d^]^n^rd^ ki, s^ni
millwt[ilik hissi yaratmaqla Sovet Ittifaq\ ki[ik Azwrbaycan xalq\n\ daha asan uda vw “hwzm edw”
bilwr. Marksist-Leninizm ideologiyas\n\ “mwdw ]irwsi” kimi istifadw edwrwk o, Azwrbaycanl\lara
deyirdi ki, t^rklwr vw iranl\lar onlar\n d^]mwnlwridir.
Kas\b, mwzlum kwndlilwrin xan vw torpaq sahiblwrinw qar]\ ^syan\n\ wks etdirwn “Koro`lu” dastan\
Stalinin siyasi g^ndwliyinw [ox yax]\ uy`un gwlirdi. Koro`lu yaln\z iranl\lar vw t^rklwrw qar]\
m^barizw aparm\rd\, o hwm[inin m=min m^swlmanlardan fwrqli olaraq, ]wrab i[irdi vw istwdiyi kimi
hwrwkwt edirdi. Buna g=rw Sovet twbli`at\ Koro`lunu varl\ torpaq sahiblwrinw, m^swlman din
xadimlwrinw vw zal\m t^rk vw iran i]`al[\lar\na qar]\ m^barizw aparan ilkin inqilab[\ vw vwtwnpwrvwr
kimi qwlwmw verirdi.
5
1932-ci ildw Azwrbaycan bwstwkar\ &zeyir Hac\bwyov (1885-1948) Koro`lu barwdw opera yazmaq
qwrar\na gwlir. {ox maraql\d\r ki, onun versiyas\nda Koro`lu t^rklwrw vw iranl\lara qar]\ deyil, ads\z
hakimlwrw vw torpaq sahiblwrinw qar]\ m^barizw apar\rd\. Ywqin ki, Hac\bwyovun mwqswdi twbli`at\
yaymaq deyil, sadwcw azwrbaycan xalq\n\n =z milli qwhrwmanlar\ndan birini xat\rlamas\ idi.
“Koro`lu” operas\na libretto yazan Mwmmwd Swid Ordubadinin s=ylwdiklwrinw g=rw &zeyir
Hac\bwyov ilk wvvwl olaraq “Koro`lunun” yerinw “Dwmir[i Haveh” operas\n\ yazmaq istwyirdi. Bir il
bu opera ^zwrindw i]lwdikdwn sonra, o qwflwtwn bu fikrindwn imtina etmi] vw Koro`lu m=vzusu
wtraf\nda opera yaratmaq qwrar\na gwlmi]dir. Ordubadiyw g=rw Hac\bwyov =z xalq\n\ qwhrwmanl\q
hwrwkwtlwr etmwyw ruhland\racaq wswr yaratmaq istwyirdi. Hac\bwyov deyirdi: “Bizim xalq\m\z
swhnwdw feodal hakimlwrinw qar]\ insanlar\ ^syana qald\ran hwqiqi, mw]hur qwhrwman\ g=rmwlidir.”
Opera 1938-ci ildw Moskvada “Azwrbaycan Mwdwniyywtinin Onilliyi” festival\ [wr[ivwsindw g=stwrilwn
zaman Stalin tama]\[\lar aras\nda idi. Opera onun o qwdwr xo]una gwlir ki, Stalin Hac\bwyovu Sovet
Ittifaq\n\n wn y^kswk m^kafatlar\— Lenin m^kafat\ (1938), Stalin m^kafat\ (1941), vw “SSRI-nin
Xalq Artisti” (1941) ad\ ilw twltif edir. “Koro`lu” Hac\bwyovun ]ah wswrinw [evrilir.
Azadl\q rwmzi
Azwrbaycanl\lar yenw dw Koro`lunu dahi milli qwhrwman hesab edirlwr, lakin ona bol]evik kimi
baxm\rlar. Stalin vw Sovet twbli`at[\lar\ Koro`lu wfsanwsinin ya]amas\na yard\m etdilwr, lakin onlar
ba]a d^]m^rd^lwr ki, azwrbaycanl\lar ^[^n Koro`lu universal azadl\q vw m^stwqillik m^jdw[isi idi.
Sovet Ittifaq\n\n da`\lmas\ndan wvvwl bir ne[w il wrzindw Hac\bwyovun “Koro`lu” Uvert^ras\
Azwrbaycan m^stwqillik hwrwkat\n\n qeyri-rwsmi himni olmu]dur. On minlwrlw n^mayi][i k^[wlwrdw
mitinqlwrw [\xarkwn, bu operan\n qalib notlar\ swsg^clwndiricilwr vasitwsilw azwrbaycanl\lar\ aya`a
qalxma`a vw =z m^stwqilliklwrini twlwb etmwyw [a`\r\rd\.
Azwrbaycan =z m^stwqilliyini wldw etdikdwn sonra, “Koro`lu” uvert^ras\ hwtta Azwrbaycan\n yeni
himni olmaq ^[^n namizwd idi. Amma xalq\m\z Hac\bwyovun 1919-cu ildw q\sa =m^r s^rm^]
Azwrbaycan Demokratik Respublikas\ (1918-1920) ^[^n yazm\] himnini yenidwn qwbul etdi.
Hwtta bug^n ilhamverici “Koro`lu” uvert^ras\ Azwrbaycanda konsertlwrin a[\l\]\nda istifadw olunur.
Bu bizw xalq\m\z\n [ox [wtin ]wrtlwr daxilindw azadl\q u`runda fwdakar m^barizwsini xat\rlad\r.
“Koro`lu” xalq\n q^vvwtlwnmwsi vw yeni ba]lan`\ca ^midini wks etdirir. Bu he[ bir zaman =lmwywcwk
dastand\r.
Fwrid Wlwkbwrov Azwrbaijan International jurnal\n\n m^twmadi yard\m[\lar\ndand\r. O, tarix elmlwri
doktoru, biologiya elmlwri namizwdidir.
Onun orta wsrlwr Azwrbaycan wlyazmalar\ barwdw wlavw mwqalwlwrini AZER.com internet swhifwsindw
oxuya bilwrsiniz. &zeyir Hac\bwyovun “Koro`lu” operas\ haqq\nda wlavw mwlumat =yrwnmwk
istwyirsinizw, wswrin librettosunu oxumaq vw wswrdwn par[alara qulaq asmaq ^[^n HAJIBEYOV.com
internet swhifwsinw ba] [wkin. Koro`lu operas\n\n necw yaz\ld\`\ barwdw =yrwnmwk istwyirsinizsw,
onda HAJIBEYOV.com sayt\nda Bioqrafiyan\ se[mwklw Mwmmwd Swid Ordubadinin xatirwlwrini
oxuya bilwrsiniz.
6
______
Veb direktor: Betti Bleyer
Twrc^mw etdi: Aytwn Wliyeva
Yoxlad\: G^lnar Aydwmirova
Redaktw edwn vw veb ^[^n haz\rlayan: Aydan Nwcwfova
7