Complete File ()

YENI BiRKAC FIGURLIJ KONSOL HAKKINDA
(Lev. LXII-LXVI)
Konsollar, Korinthos Diizeni'ndcki bir yapinin sacakhk kisminda ilcri
dogru cikan ust parcanin agirhginin tasjnmasina yardimci olan dcsteklcrdir.
Daha biiytik boyutlu olmalan ve daha scyrek olarak yerlc§tirilmeleriyle
dendanelerdcn aynlirlar. Bunlar, ba§langicta bczcmcsizdirlcr. Bir siire sonra
yivler, akanlhus yapraklan, kivnk dal motifi vcya figurlu kabartmalarla
bezenir, hatta heykele yakin yiiksck kabartma olarak isjcnip bircr karyatid'e
dontisurler 1 . Kiiciik Asya'daki orcn ycrlerinde vc miizelerde, iizcrlerinde
inceleme yapmaga yeterli sayida konsol ornegi vardir.
Konsollar, ta§iyici elcman olmalan ncdeniyle giiclii olarak tanman
yaratiklarla mitolojik varhklann figiirleriyle bezcnmisjerdir. Boga, arslan,
sfenks, Minotauros, Atlas'in yerine diinyayi bir siire omuzlannda ta§imi§ olan
Herakles, Perseus, gigant ve Medusa bunlann basjnda gclirler (Hierapolis'deki
bir konsolda ise Nike figiirii bulunmaktadir).
Aphrodisias, Dcnizli, Burdur, Side Miizelcri'ndc ve Eskihisar (antik
Stratonikeia) okul binasinin bahecsinde korunan bazi konsollar boga
figtirleriyle bezenmis.lerdir (Res 1-6). Bunlardan birinin di§inda tiimii,
heykele yakin yiiksck kabartma §eklindc i§lcnmi§ ba§lardir. Burdur
Miizesi'ndeki ornek protom olup, boganm govdesinin on tarafini da icerir.
Gozlerin iist yiizeyleri, genellikle duz olarak birakilmi^lardir. Sadecc Dcnizli
Miizesi ornegindeki gdz bebckleri, matkapla acilmis, birer delikle belli
edilmi§lerdir (Res. 3). Denizli Miizesi'ndeki boga ba§inin aim bir rozetle
bezenmi§tir. Aphrodisias Miizesi orncginin alninda ise bir rozet kadar
stisleyici olan hareketli percemlcr vardir. Burdur Miizesi'ndeki ornek,
boganin on bacaklanni da igerir. Istanbul Arkeoloji Muzesi'ndeki 2259 Env.
No.'lu parca da bir boga protomu ise de, Kiiciik Asya'da bulunmus. degildir.
Bu eser, o siralarda Osmanh imparatorlugu sinirlan i^inde bulunan
Baalbek'deki Jupiter Heliopolitanus Tapinagi'ndan sokiiliip istanbul'a
getirilmi§tir. Roma imparatorluk Ddnemi mimarliginin ortaya koymus,
oldugu en gbrkemli yapitlardan biri olan bu yapida, boga protomlu
konsollarla arslan protomlu konsollar alternatif bir §ekilde birbirlerini
L. Crema, L'Architettura Romana. Archeologia e Storia dell' Arte Classica, c. XII/1 (Roma
1959), s. 401, res. 484 (Husn-ti Siileyman'daki Jupiter temenos'xmvm dogu kapisinda oldugu
gibi).
M. (Usman) Anabolu
izlemektedirler2
Istanbul Arkeoloji Miizesi'ndcki boga ba§h konsol Aphrodisias'dan
getirilmi§ olup Mendel Katalogu'nda yayinlanmi§tir.
Daglik Kilikia'daki Kelcnderis oren yerinde bulunan bir konsol, arslan
ba§lidir, ama ince bir i§cilik gostermez (Res. 7) 3 .
Istanbul Arkeoloji Miizesi'ndcki 199 ve 276 Env. No.'lu konsollar
sfenks protomludurlar (Res. 8).
Aphrodisias'dan Istanbul Arkeoloji Muzesi'ne getirilmis. olan ba§ka
figiirlii konsollar da vardir. Bunlardan 2275 Env. No.'lu olam boynuzlu bir
delikanli §eklinde gosterilmi§ olan Minotauros'u, 2278 Env. No.'lusu
Herakles'i, 2274 Env. No.'lusu Perseus'u, 497 Env. No.'lusu Medusa'yi, 2280
Env. No.'lusu ise Nereid'i canlandinr. Bunlar, Aphrodisias'daki Hadrianus
Therme'lerinin konsollandir 4 . Aynca, Aphrodisias oren yerinde bulunan
Medusa ba§li bir konsol daha vardir (Res. 9) 5 .Tum bunlara ek olarak,
Hierapolis'deki Bizans Dbnemi §ehir kapisinda ikinci kez kullanilmis, olan
Medusa basli konsol (Res. 10 ve l l ) 6 ile, Nysa'dan Istanbul Arkeoloji
Muzesi'ne getirilmis. olan gigant figiirlii konsol da (Res. 12 ve 13)7 ilgingtir .
Burada ele alinan konsollann biiyiik bir cogunlugu i. S. II. yiizyihn
ortalanyla ilk ceyreginin eserleridir. Nitekim Aphrodisias orneklerinin
Hadrianus Therme'lerine ait olmalan bu dii§iinccmizi dogrular. Zaten bu
donem, Kiiciik Asya'nin en fazla imar gormii§ oldugu donemdir.
M. (Usman) Anabolu
Istanbul
2
G. Mendel, Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines,
(Constantinople 1914), s. 34, no. 831 (2259).
Eser ytizey ara§trrilmalarinda bulunmu§, ancak heniiz yayinlanmami§tir.
4
G. Mendel, a. g. e, c. II, s. 177-213.
5
K. T. Erim, Aphrodisias (Istanbul 1989), s. 50, res. 68.
" Eser heniiz yayinlanmami§tir.
7
G. Mendel, a. g. e., c. Ill, s. 428, no. 1180 (274).
228
c. Ill
KUZEY LYDIA'DAN BIR MOZAIK-YAZIT
(Lev. LXVII)
Manisa iline bagli Gordes iicesinin Caglayan koyiiniin batisindaki
§ahin Kaya'nin (Plateia Petra)1 giiney eteklerinde ortaya cikan bir kilise
kalintisi, Manisa Arkeoloji Miizesi elemanlanndan olu§an bir ekip tarafindan
1992 yilinda kazilmis. ve bu cahsjnalara ili§kin on rapor (fotograf ve planlarla
birlikte) yayinlanmis bulunmaktadif2. Bu yazimizda, bu kurtarma kazisi
sirasinda, diger bazi buluntular 3 di§inda ortaya cikan bir mozaik-yaziti
inceleyecegiz.
Dort blok halinde^ ve bir tabula ansata icine yazilmi§ olan ve orta
kismi bir miktar tahrip olmu§ olan5 mozaik-yazitin metni §6yledir:
Cev.: "~k Ioannes'in, turn ailesi igin adagi. Theodoros'un, turn ailesi
igin adagi. Yasli Me- ...'un, turn ailesi igin adagi. Kilise gorevlisi (= diakon)
Rufinus'un, turn ailesi igin adagi. Yasli Iulianus'un, turn ailesi igin adagi. %
Bu mozaik (= kentesis), Matron'un ogullanndan, yasli lulianos'un kutsal
kiliseyi yonettigi sirada ve pek bereketli indiksiyonun 13. yilinda
tamamlandi. Porphyrios'un, turn ailesi igin adagi. Patrikius'un, turn ailesi
igin adagi. Eusebios'un adagi"6.
Yazitin 18. satmnda gegen bXy'mq eKK^.r|]c(a(; ("kutsal kilisenin")
ifadesinden anla§ilacagi ve H. Dedeoglu tarafindan yayinlanan raporlarda
(bk. dipnot 2) belirtildigi gibi, Caglayan kdyiinde bulunan ve kurtarma
kazisi sonucu iki apsis'i ve bunlara bagli mekanlan ortaya gikanlan yapi bir
kilise olarak i§lev gormii§tu7. Kazt sirasinda ortaya cikan sikke ya da bir
Bu civarda yer alan antik yerle§imler ve ele gegen yazitlar iijin ozellikle bk. Tituli Asiae
Minoris (=TAM) V, 1, s. 256 ve dev.
Bk. H. Dedeoglu, IV. Muze Kurtarma Kazilan Semineri (26-29 Nisan 1993), Ankara 1994,
185197 ve Manisa Dergisi, 1994-6, 22-27.
Ornegin, bu kilisede dolgu malzemesi olarak kullanilmi? olan bir adak stelinin Zeus
Taillenos'a adandigi yazilidir. Zeus'un bu sifati bize, bu yorede Taillon, Tailla veya
benzeri bir ad ta§iyan bir Gef Hellenistik devir yerle5iminin varligim gostermektedir (bk.
H. Malay, Greek and Latin Inscriptions in the Manisa Museum, Wien 1994, no. 76. Ote
yandan, kazi sirasinda yapilan 9evre arajtirmalari sirasinda bulunan, ortasinda buyiikge bir
ha9'in yer aldigi bir mermer bloktaki yazitta, bunun Gregorios adindaki biri tarafindan
adak olarak sunuldugu belirtilmektedir. Herhalde bu blok da Caglayan koyiindeki kilisenin
bir elemaniydi (Bu yazit, H. Malay tarafindan aynca yayinlanacaktir. Bu eserin bir
fotografi i9in bk. H. Dedeoglu, IV. Muze Kurtarma Kazilan Semineri , 26-29 Nisan 1993,
197, Res. 13).
Dorduncu ve son blok sonradan eklenmi§ gibi gorUnmektedir.
Ancak bu tahribatin bulundugu yerlerde yazm, 8. satirdaki Me[- 5eklinde ba?layan ki§i adi
di§inda, restore etmek miimkun olmaktadrr.
Yazitin bajmda ve artasmda ^ (= Xpnoxo^) §eklinde bir monogram bulunmaktadir.
Bu kilisenin bir plani i^in bk. H. Dedeoglu, IV. Muze Kurtarma Kazilan Semineri (26-29
Nisan 1993), 191 ve. Manisa Dergisi, 1994-6, 23.
H. Dedeoglu - H. Malay
O
*
2
3
4
5
6
20
ev%i\ 'IwavoD
nepi 7tavxoc
7
8
9
10
11
12
evxnMTit
]
7tpeo(3ovce[pot> nepi.]
navxbc, xo[x> OIKOU craTou-]
TOO OIKOD avxou ev%i] ©eoScopoti
e^X1! 'Pov>[<pivo]v) 8iaKOVOM 7t[epi] navnepi navxbq
XOX) OIKOD OUTOU"
xbq xox) [oiK]ot) a m c o evSeKXicovi ex>xv%icsxaxr[ xpiq K£ SeKcaT].
13
14
15
16
17
18
19
[evQ(i\ 'llcuXiavov 7tpeo[(3oit]epov) nepi navxbc, xov
[OIK]OD avTou - i 'Io'u^iavo'G TCU
7i[pe]oPoiTepo'ui:a)vMdTpcovoq 6Vto[<;] oiKovoiiou xfjq
afyiaq EKK^.r|]o"iac eyevet o [TO epyov] TTJC KevTf|oecoq.
21
22
23
24
25
26
27
£eviri:
& Ioannes'in, turn ailesi igin adagi. Theodoros'un, tiirn ailesi igin
adagi. Yash Me- ...'un, tiirn ailesi igin adagi. Kilise gorevlisi (=
diakon) Rufinus'un, tiim ailesi igin adagi. Yash lulianus'un, tiirn ailesi
igin adagi. % Bu mozaik (= kentesis), Matron un ogullanndan, yash
lulianos'un
kutsal kiliseyi yonettigi sirada ve pek bereketli
indiksiyonun 13. yihnda tamamlandi. Porphyrios'un, tiim ailesi igin
adagi. Patrikius'un, tiim ailesi igin adagi. Eusebios'un adagi"1.
Yazitin ba§mda ve ortasmda :£ (= XprjoTOi;) §eklinde bir monogram bulunmaktadir.
E\>XTI llopcpoipiot)
nepi TtavToc
xov O'IKOI) amou"
£xrxf\ naTpiKioi)
nepi navTOi; TOU
oiKOt) a w o i r
e'ux'H Et>oe|}iou
Kuzcy Lydia'dan bir Mozaik-Yazit
ba§ka liirdcn kiiciik buluntu olmadigi icin, bu kiliscyi ancak climizdcki
mozaik-yazita dayanarak yaklasjk bir bicimdc tarihlcmck durumundayiz. Bu
durumda, gcrck yazittaki harf karaktcrlcri vc gcrcksc dil yapisi bizc bu
kiliscnin I. S. V-VI. yiizyillara, yani Erkcn Bizans dcvrinc tarihlencbilcccgini
du§undiirmcktedir.
Caglayan koyii civannda digcr bazi antik yapi kalintilan goriilmcktc isc
de 8 , bu yorcdc lokalizasyonu yapilmis. tck antik ycrlcsjm, kilisc kazisinin
yapildigi noktaya yaklasjk 8 km. kadar mcsafede olan KharakipoJis'tir
(bugiinkii Karayakup koyii) 9 . Bu nedcnlc, Kharakipolis'in bu doncmde
varligim siirdiiriip surdurmcdigini bilmiyorsak da, kilisemizin cografi
bakimdan bu antik kcntin sinirlan icindc oldugunu dii§unmemiz gerckir.
Ote yandan, Caglayan koyiiniin giincyindc ycr alan Golmarmara ilccsi
de 50k sayidaki Bizans dcvri yaziu ilc dikkati cckmektcdir10 ve 1906 yilinda
bu civarda ara§lirmalar yapan J. Kcil vc A. von Prcmerstein'in burada
iizerinde "Sosandra Manastin' nin sinin" scklindc ifadclcr bulunan iki yazit
bulmalan 11 , bazi ara§tirmacilann -hakli olarak- Sosandra Manastin 'nin (ve
yerlesjminin ?) Gblmarmara'da oldugunu dii§iinmclcrine yol acmistir.
Ancak, gerek (^aglayan ve gcrckse Golmarmara'daki kilisclcrden hcrhangi
birinin Sosandra ile 6zde§lestirilcbilmesi igin yeni epigrafik buluntulara
ihtiyac vardir12.
H. Dedcoglu - H. Malay
Manisa - Izmir
8
Bk. H. Dedeoglu, IV. Maze Kurtarma Kazilan Semineri (26-29 Nisan 1993), 188-9.
Bu kent hakkinda bk. TAM V, 1, 220 ve dev. ve Ch. Habicht, JRS 65, 1975, 65, I, 12..
10
Bk. TAM V, 1, no. 646 ve 647.
§imdi kayip olan bu iki ta§ i9in bk. Bericht iiber eine Reise in Lydien (1907), no. 133-4.
^ Bu makalenin yazildigi sirada, (Jaglayan koyundeki bu mozaikin Sart Kazievi'ne ta§inma
5ali5malan tamamlanmi§ bulunmaktaydi.
9
231