docUTVA 66
download 
Şikayet Transkript
UTVA 66
Bu macmua MONEE layihasi ad1 ila tanlnan sMarkazi va $arqi Aumpa keqid dovriinda: iclimai siyasat va sosial garaitx layihasinin mahsulu olan 6-cl Regional Monitorinq Hesabat~nmXulasasidir. Layiha 1992-ci ilda YUNiSEF Beynalxalq Ugaq inki$af Markazinin (ICDC) iqtisadi va Sosial Siyasat Tadqiqat proqramlnln bi hissasi k i d taykkul t a p m ~ d ~6-a r . Regional Monitorinq Hesabat~beginci hesabat~ndavaml olaraq Markazi va $arqi Avropa va kqmig Sovet ittifaqlnda 27 olkani ahata edir 6 . ~ 1 Regional Monitorinq Hesabatlna a$agldakllardaxildir: ' biilgada asas iqtisadi va wsial carayanlarln ta'sirina ma'nu qalan ailalar va ugaqlar haqq~ndaan son ma'lumat ' q u va qadlnlarln huquqlar~nava rifahlna kecid dovriinun ta'sirina dair tadqiqat. Bura ma$guliyyat, aila hayatl, saglaml~q, zorahltga qary tahliikasizlik va bu masalalara dair qararlar~n qabul edilmasinda i$tirak adh be$ tematik fasil daxildir ' daqiq statistik alavalar da daxil olmaqla zangin ma'lumat, raqamlar va cadvallar. Hesabatln tam lnatni ingilis va ms dillarindadir a v a l k i Regional Mon~torinqHesabatlar: I. fclimai siyasat va sosial ~arait,1993. 2. U p q oliimi, saglambq va qidalanma sahalarinda bohran, 1994. 3. YoxsuUuq, u~aqlarva siyasat: Daha parlaq galacak uqun mas 'uliyyal. 4. Markad va $arqi Avropa olkalarinda tahlukada olan u~aqlar: tahlukalar va va'dlar, 1997(xlilasani alda etmak olar). 5. Ham1 uqun Tahsil?, 1998. MONEE layihasi asasan ftaliya hokumatinin YUNfSEF fCDC-ye ay~rdl@ vasaitlar vaYUNfSEF-in Markazi va Sarqi Avropa, Baltika va MDB olkalarinda olan regional numayandaliklar va hamqinin Diinya Bank1 tarafmdan edilan iyanalar hesahina maliyyalarjir. Bu hesabat muellif hey 'ati tarafindan hswrlanmqd~r.Xiilasa hesabaun redaktorlan Gaspar Fajth va Jane E.Foy tarafindan taqdim edilmigdir. - a r. e .. . : .. .: i7 .. .. ... .. .. .. ... .. ... .. .... : ' j : .:. .. .... . .... ... . .... . .... . i ' : : ; .... .... ..... , ..... . .. ... . .... . . .... ... ... ... .... .... . . i P i : - 5 ': : 3 i.. : .. r -n . .:. :.. 2 ; 5. g wg 2 2. 0g: a ?: w P g & 6 P Bg ; g: g i s YUNfSEF miitamadi olaraq kommunizmin siiqutundan sonra Markazi va Sarqi Avropa va kqmig Sovet lttifaqinda ba$ veran tarixi dayigikliklarin ugaq va qad~nlara te'sirinin monitorinqini hayata kqirir. Bu ilki Regional Monitorinq Hesabatin asas diqqati bolgada olan 27 olkanin ahalisinin tam yartslnl ahala edan 150 milyon qadinln va 50 milyon qlwn hiiquqlan va rifahma yonaldilmi$dir. Qabul edilmisdir ki, qadmlann statusu bawriyyatin inkiph va usaqlann rifahnm hassas gostaricisidir. Buna gora da qad~nlann hiiquq barabarliyi masalasi kepid dovriinda kanarda qalmamall, aksina onun ayr~lmaztarkib hissasina qevrilmalidir. Hesabat~n birinci faslinda bolganin asas iqtisadi va sosial carayanlm haqqinda an son ma'lumatlar uazardan kqirilir ki, bunun vasitasi ila da qadlnlar~nvaziyyati ila bag11 tadqiqatln tam manzarasi ag~lir. Bundan alava hesabat cinsi barabarlik va inkisaf arasinda olan bagl&qlan tadqiq ediu va Qadlnlara Qarg Har Nov Aynse~kiliyin Lagv Edilmasi Konvensiyas~altrnda olan kqid dovrii olkalar tarafindan verilan ohdaliklari nazardan kqirir. Burada verilan be$ tematik fasilda iqtisadi, sosial va siyasi transfonnasiyalann miixtalif saviyyalarinin gender masalalari ila na qadar qirllmaz alaqalarin oldugu gostarilir. Bunlar mapguliyyat, aila hayati, saglamllq, zoralullga qaqi tahliikasizlik va bu haqda qararlarln qabul edilmasinda istirak fasillaridir. Cinsi beraberllk ve insan potensiallnln inki~afi Kegid dbvriinda iqtisadi transformasiyanin asas maqsad olmasina baxmayaraq, ham1 tarafindan qahul edilmiylir ki, millatin hayat saviyyasinin artirilmas~iqtisadi istehsaldan daha da vacibdir. fkinci sabifada verilan I-ci sxem BMT fnkiqaf Proqramn~ntnsan Potensiah indeksina uygun olkanin tutdugu movqeyi taqdim etmakla kqid dovriinii yawyan bolgada millatin hayat saviyyasinin tam tasvirini verir. (1990-a ilda taqdim edilan insan Potensialinrn fndeksi iqtisadi istehsal, saglamhq va tahsil sahasinda alda edilan nailiyyatlarin hirga me'yarldir). a n son ma'lumatlara asasan keqid dovriinda ~ l a olkalar n bu indeksa asasan 37-ci yeri tutan Sloveniyadan tutmu$ I I&ci yerda gedan Tacikistanadak tasnif edilir. ljmuman Beynalxalq tasnifatda 174 6lkanin ad1 vardlr. Hesabatda verilan tahlillar gostarir ki, Mlgaya daxil olmayan qon$u dovlatlar ila miiqayisada kegid d o v ~ n iyqayan i olkalarin vaziyyati yuxarida qeyd edilan me'yarlara asasan qanaatbaxdir. Lakin bura UDM-un gostaricilarini $amil etmak olmaz. Diaqramda insan ".."-----. + ~ +, . ... . ........ QADINLAR KEGID DOVRONIM-XIILASB " _311_"n_-.,,-..,C..%l,"."".,~. tnsm polcnsiah~~in inki$af~ va ya candar indeksina nazar s a b k a n tasnifatda k c ~ i d diivrii alkalarin bcynalxalq saviyjada veziyyali Fanaal bax$dir ..-, potensial~nrn inkigafin~n tasnifatl (qara qrafa ila) va OD. ,.n Beynalxalq tasnifat (qara niiqtalarla) verilir. Bundan alava I-ci sxem hamqinin onu da gostarir ki, gender masalalari ila alaqadar inkigaf indeksi tatbiq edilan zaman k q i d dovriinda olan 6lkalar sistemarik olaraq tasnifat cadvallarinda iraliya dogm harakal edarak 10-154 yerlari tutnr. (Gender masalalari ila alaqadar i n k i ~ a f indeksinda insan potensial~n~n inkigafi me'yar~asasan bu tasnifat iizra o$iiliir: qazan~lan@lira gora cinsi barabanizlik, hayat wraiti va tahsilin saviyyai. Bu diaqramda goy qrafa ila igara edilmisdir). Bu me'yara asasan, masalan, Macarlstan va P o l ~ a tnsan Potensiall tndeksinda yet tutan qongu Argentinan1 iistaladiyi va Umqvaya yaxmla$dlfi~halda Stoveniya va Cex Respublikalarl italiya va irlandiya saviyyasina gatlrlar. Sosial inkigaf marhalasinda olan kegid dtivrii regionun nisbi iistiinliiyiiniinma'nas~qadin va qlzlann bir cam hallnda gotiiriilmasi ila b a g l ~ d va ~ r bu da Bz novbasinda cinsi barabarlik gartlarinin nisbi fistiinliiyiina gatirib Flxanr. Ugaq va ana saglaml~fgtamali iizarinda qurulan YUNiSEF-in tasnifat~da ba muqayisali saviyyani tasdiq edir. Tahsil, sahiyya xidmatlarindan genig va nisbatan barabar suratda istifada edilmasi va i$ yerlari ila ta'min olunma kepmi$ kommunizm dovriindan qalma miisbat bir mirasdlr. Bu miras pas atml$, lakin kegid d o v ~ n i i nqatinliklari zamanl tamamila mabv olmamlgdlr. Masalan 41 inkigaf elmi$ olkada bilik saviyyalarina gora 13 ya$11qlz va oglanlar araslnda aparllan 1995-ci il beynalxalq ara~dlrmagostarmi$dir ki, Cex Respublikaslnda olan talabalar elmi biliklarda ikinci, riyaziyyatda isa altlnc~yeri tntmu$lar. Hamqinin alda edilan ma'lumatlar hatta zaif inkigaf saviyyasina malik k q i d dovN olkalarinda bela asas tahsil sahasinda h q bir sistematik gender uygunsuzlugunu wkar etmamigdir. Bundan alava keqid davrii olkalarin hams1 istar Qad~nlaraQar$l Har Nov Ayrlse~kiliyinLaw Edilmasina dair 1979-cu il, istarsa da Uvaq Haqlanna Dair 1989-cu il Konvensiyalar~n~ imzalaml$ va ratifikasiya etmi$lar. Bu taqdiralayiq bir haldlr. Bununla bela hesabat daha darin va miifassal tahlillar vasitasila kommunizm dovriinda alda olunan miibiim nailiyyatlar anaslnda uygunsuzluqlar da q k a r etmigdir. Keqid d6v@ olkaarinin yuxar~daad1 gakilan konvensiyalara miivafiq olmaslna dair Milli hesabatlarln beynalxalq tahlillari gostarir ki, barabarlik mavhumunda kommunizmdan qalma bir slra ciddi struktur qatl$mazhqlarl vardlr (xiisusan d a de-yure va de-iakto barabarlik araslnda boyiik tazad vard~r).Bu da kepid dovriinda hall edilmalidir. Taassiif ki. 1989-cu ildan bu vaziyyat beg da iirakapan olmaml$d~r.Bela ki, bit qox olkalarda 1990-954 illarda insan Potensial~nln tnkiyf saviyyasi daba kaskin, Rusiyada oldugu kimi 3 7 4 yerdan 66-CIyera yuvarlanmaqla naticalanmi$dir. lqtisadi dirpelip ve yeni reallfqlar Siibhasiz. 1989-cu ildan sonra iqtisadi istehsalm nazaraqarpacaq daracada tarlazziilii insan potensiallnrn inki$af indeksinin a$agl dii~masinasabab olmu$dur. 1990-CIilin hirinci yarlslnda UDM. bir slra istisnalar ila, Markazi Avropada 15-2S0h. Canub-$arqi Avropada 3545%. kecmi~Yuqoslaviya. Baltik olkalari, Qarbi MDB, Zaqafqaziya va O m Asiya respublikalar~nda 50%-dan da pox a$agl di&mii$diir (bunlar Regional Monitorinq hesabatda verilan yeddi sub-regionlard~r).Dovlatlar harnpinin galirlarin kaskin a$aB dii~masindanazab pkirlar ki, bu da onlann vergilarin a r t ~ n l m a simkan~nl ~ azaldlr. Bir qox olkalarin iqtisadiyydt~barpa olunmaga baglaml$d~r.Lakin bu yalnlz Markazi Avropa olkalarinda bas vermiqdir. Onlarln iqtisadiyyat~ nainki samara vetmi$, hatta b6yiik iqtisadiyyata pevrilmigdir. 1998-ci ilin raqamlarina asasan Pol$a va Sloveniya iqtisadi istehsal saviyyasina gora kepiddan awalki dovrir iistalami$dir. Ozal sektomn inkisafina baxmayaraq (19984 itda aksar olkalarda iqtisadi faaliyyatin 50-70"/0-i bu sektomn iizarina diigiir); hesabat miiayyan etmi$dir ki, iiziicii struktur problemlarin olmasl iqtisadi dirqalip kolga sahr. Bu yaraitda qara iqtisadiyyat k8k salrr va bir $ox olkalarda amak baqlarlnln ta'minatl prespektivlari qaranliq olaraq qahr. 1990-CIillar arzinda demak olar ki, biitiin keqid dovrii olkalarda i$ yerlari azalmqdlr. Bu olkalarda oz ig yerlarini itiran insanlar~niimumi say1 26 milyona qatmlgdlr ki, bu da ilkin marhalanin 13%A qadardir. i$ yerlarini itiranlarin yarldsn qoxu qadinlardlr. 'ie1in10 jelm uepieles!peq ixeqpeq zrsdes ueian beq ielaueB ei\ baSn elielu!m epuo!Sar I! ieq '!J iuelso8 ielT![qeI .Jel!q eSepSxeh ewlzai leMp2h besle eiezeu nunLnlunqmnm lsemurle urulslbieb ununxo:' ununmnlg beSn .irpien ie[bnlznsun~dn u!ysey e p e[eq epu!sefi!nes nmnlo edioy en be9n .I!p$!mla menep epbsuiie !seM!nes ununmnlo edioy epurunop p!:'ay !'y elag .irpbrmemSe~rbxedpnmL en Srmlaze !ppeq inmo BUO epr! !a-~661ep-fll ueq!ibel u!ieleylo !L!pl!pa eple uueurnl.em u!ye1 .i!pb!ml!pa edieq epieleylo eirs i!q !ppeq inmo ello S!mSels!d e p e x i e p zem[!uelzoa u!u!lqe rlSeL S!ml!pa ieybe epielieqesaq !y[enae e A ueunlo leLebnm el! rsewue[$eq ununiaop p!bax .ie[i!pj!ez eqep epu~s~bisb ielieM!mniqem en ~!bqei uesnsnx iepesu! nq !h!pla lqbel ]eM!iesye uuelnb e A ulpab .JIPJBA U Q ~ ~ O!Juqaem J en urMab elielu!m zM epu!ieliah ells i!q unuo!aai el08 eJeleS!beunm y!ula enele uapung ~ i e ~ b l ~ e b e d eped/i!~esr?ebe uepu!ppeq bnllnsxor( ! m w epl! !3-~661!-l/oz~u!ielel!e 11bdn YO:' eqep en plop '!-u/d)~ upelepe 11beSn:'n '!+ALE u!'e[el!e $bePn!y! eped!snx 'ue[eseN ,ielS!un!i! ~ 0 eqep 5 es! ielepe ilbdnxo:' 'S!UJ!I! xo:' ze i!q urpunq ielepe qbeSn 'iep!py!lem e u e y re ~ eqep !pu! ieluelo ruaym! ze i!q lenne uepmunop p!by el08 eiellgep ueppa ieyse epieqesaH .inp$nuqo u o d p 9 . ~ 1mebe1 nq eplell! 113-68-8861 'irLebed epu!5! bn[[nsxoK !yoof u!ur@qe uobpu tip uehebed epuoeai -uesu! uoL[!m OZT ueq!~b4 eple[l! n3-pg - ~ 6 6 1'!J .'!pS!m(& e ~ e e u e bnq ye~elnioael! rqesaq iellop $ g v P eu@ !rnppeq bnllnsxoL ie[euripr$eiv i ~ ! p y e m u g ~mau q elbe[spe !ieleiqeq urmiile !pesnb! ueseiof) :ininlop lens i!q !seuruelS!ual un8nlznsunfbn ~i!pS!memlaje$!yu! iepeb ~eLq!y e p eleq Jelsinsai !em!ta! en l!n!s 'aeMtsxeS epJniynliseiju! !uad en i!ml!q epa l a a e u !pp!a eielelesem le!sos ielnpp uepmqeqes rsemlae !qeli!leZ en !semSnp-qlxleb u!lel!wtyso8 [e!sog .iu!pla sye lulsemlo peqieq u!ieM!zen e p epie1!3!iels~8 le!sos u!u!bmeq '!semSnp r8eSe n!u!sefi!Aes u!u!ie[eylo whop p ! b ~epurlg!usty !syapu! geS!yu! ulur(e!sua~oduesu! epielleq xo3 i ! ~ .~lpSrmemlrrlpbeieme1 rBlpSrle5 ururpeb iepeb eu epu!leleqes bn[ln?Sem nou !uaL en pellab S! !ud nq e p !pu! e [ e 'i1peieh ~ ielueym! !uah unbn islurpeb gePryu! u!te[eqssenm y!3q en el10 en u!u!iepad S! !sxeS uepa qsey ieLL!meqe !lalelis epunmnupd rssmlrplrne u!d!lz!sS! e A rseuriie urlesqais! enele uapuna -rpielo uu%dnepesbem eqep yewelzoa !u!sernl!i!pue[S!ua8 urielueqm! !pes!lb! un5n ielurpeb ueueled!h eislbne3eq en y![!q b g p e ~ g e p i ! q n m !pes!ib! S!mia .reS!yu! !ieleqes lewp!x en p q e l nelo q ! m !iedeq uesnsnx elaq elunung .~npxo5eqep Ides u!~e@b!urpeb epieleqes !r(!p~a~ Seq zai-zal u!ie[malqold nq !'y i!pS!w]a leyse ieqesaH 'i!l!r!pq!aaS e p EL 'i!ml!ian ed beielo !peure]nm ie[q!oenem epu!ie[eylo a a p q xo:' i!g pa lspeh (luryei!~b! qsqnL urielurpvb epursep!q yeme en) eeilmdq quelxe !dequem q e 8 !y! uelepe epuemez i!q nznplo re !ie[iad S! e p na ,reli!p!lldatu eLeme[!iaS ieli!le8 18ai en !seM!nes emunlo u!m.q ep !iellad S! 'elaq e q i e p q a o eiieq '!y i!ieiso% epl!yeS !uade lell!1qeL 'iprSuu~ise p b e x l e p be3edie5eiezeu bnlznsun?bn epursele lel~!le%en J I ~ J E Aemleze u!ysey e p epu!seqes ieli!le8 lea8 Bundan alava qidalanma, u$aq etinas~zhk~ va ganclar araslnda intihar hallar~haddinin yiiksak gostaricilari ona i$ara edir ki, k q i d dovriinda u$aqlarrn rifah~ciddi olaraq pislqmi~dir.Hesabatda qlzlarln alveri~sizqaraiti haqqlnda daqiq hep bir dalil gostarilmamasina baxmayaraq gostaricilara gora ya$h qadmlar oz ugaqlan ila birlikda qeyri-saglam hayat tarzi va nazara parpan iqtisadi va psixoloji garginlikla iizla$malidirlar. Tahsil ila bag11 gostaricilar qdrl$lq bir manwra verir. &as tahsila calb edilma nisbatan cii'zi aslnmalara ma'mz qalml$ va bit $ox olkalarda yuxan orta tahsil maktablara qabul artnu$dlr. Bununla bela tahlillar tahsil sistemi va resurslar~na asas tazyiq vasitalari ila bag11 bundan avvalki hesabatlann plxardlg~naticalari takrar edir. Bu ta'sirlar tahsilin keyfiyyatini sarsld~rva valideynlari aglr maliyya yiikii altmda qoyur. Xiisusan Rusiya va bir slra MDB olkalarinda texniki pe$a maktablarina qabulun saviyyasi a$ag~ dii$mii$dur. Bu, asasan oglanlarln iistiinliik taskil etdiyi texniki va p e p maktablarina daha ?ox la'sir etmigdir. Bu arada tahsila calb edilma bir pox Glkalarda hatta artdlg~bir zaman ortd maktablarda sayca qlzlarln oglanlara nisbatan iistiinluyu muayyan edilmisdir. Hesabatda verilan 2-ci sxem yuxarl orta tahsil maktablarda qlzlann sayca $ox oldugu olkalari gostarir. Bu nisbat 1989a1 ildan attml$. gostaricilari daha a$ag~olan olkalarda isa bu nisbat azalmaga meylli olmu$dur. Hesabatda q ~ va z qadlnlarln biiklara yiyalanmasi abamiyyati vurgulanlr. Bela ki, k e ~ i ddovrii olkalarinin iqtisadiyyatlann~n inkiqafi fuiki giicdan daha pox yiiksak beyinlara asaslan~r. Hesubat ali takril savigpaslndit bir srra hallarda qntble~moni agkar etmisdir :I; , 52: 40 30 20 10 - . 11997 o Sloveniva Bolqarismn utva bzarbaycan Tacik'stan TUrkmanidan Giiclii iqtisadiyyat qadln hiiquqlannln barabarliyinin asas tamal da~rdlr.Bu tamal qadlnlara insan hiiquqlar~n~ hayata kepirmakda komak edir. Hesaballn ikinci faslinda qadlnlann amak quvvasi qisminda ~ I X I $etmasi. igsizlik va yeni ozal sektorlara calb edilmasi ~nasalalarinanazar salln~r. I$ miiqabilinda qadlnlara odanilan mavacib u$aqlar~nln rifah~ va aila biidcalarinin yax$lla$maslnda qad~nlarllirolu baxlrnlndan ?ox miihiimdiir. uepu~sem~eze xo5 eqsp uepurwmiie uuelloiyas !pes!ib! !XexleS !pes!lb! urielurpeb epurledl!p~s!lb! nlnop p!bay !'y lnuwoa u!u!bme~ 'ie[J!ur[!q e@ leu!n.enm uepu!qeqes l?rpSqpnpqem urnuelbnbnq e p weq 'elgl eu!lelemeurjay uepledi(!pdab ! m w !m!y z!sS! meq (relmpeb 11beSn xoS uelepe) nxob uoelu~pebueleb z!sS! eA i!p$!ula menep epbemlls ( r s ~ u e [ oz!sS! xo5 uepl! ~ ! q )!leqs!u u!d!gz!sS! !Iieppnm unzn epleleylo ~ 0 J!a 5 'J!P~X,CC-L epu~selelelulpeb u e n e ~mebe1 n a .J!P-O/~S~-S !I(!p!sS! urpab eplrzeq-leq saunLoq uo!laa .ie[1!dap lrzaq epyemleil uepu!sepqo u!ledL!zen nq ~elmais!s [s!sos e p esleis! ielpiej Jelsi ,zeml!q ei!pla sye me1 !ugeiei !uesu! u!malqoid ugbn ie(ueSe[rSleb ejep yl! el! nmnqnem y!lz!sS! e p e x l a en. iel!S!y ueqi! !uueliad S! 'nsnpio ielurpeb mebe1 nq '!y e u e q l e .rueis08 rurdes o!ielz!sS! epeylo 01 epl! ! ~ - ~ 6 6W1 X ~ ~ - E 'ups l!ySe~!11-% OSQP uue~uesu! ue10 epurledL!pi(ab S! lelulpeb e p eleq e ~ u n d o qu o ! l a ~ .lelSrmelSeq ~?emlelxaielueym! !uah es! iel!S!g .~elS!mla menep epyeui!)! !u!iepad S! zo ielurpeb 'elaq e p eselSeq eLemle5l!p i~KL!pss!lb! epleleylg ells r!q '!y i!ieisos ~ e l m e b e a-~npSnmlou o d l p 2-1 mebe1 nq epursv~eiel!S!y epleq !d!pi!i! !u!iellad S! lnpeb uodl!m L epek!sng epiell! !3-56~,5.51'~rpSrtupb qsS! urpeb uod[!w 9'1 epnSlod .inpSnuqo ~ 1 1m e h nq epulseie iel!f!y epleq !d!pi!l! !u-f/~u!uueliaL S! ielulpeb e p r r e i s r ~ m e.lelS!uu!l! ~ ielurpeb zqem !u!lad P! uoAl!m p1 spunxob l!q u!leleylo uepal epunuo urlepeqels! !pes!ib! '!y ~!ielsos~ e p e b e .~!pS!ur[!i!l! ~ uad S! uoI(l!u 9z epupaop p!5a)l ,le[Lnmlo !~ldaruedeuu!i! !u!le[laL S! xo5 eqep ueieqs!u eie[!S!y ~slurpeb epu!sedL!nes leq !y Jelo yemap u!u!leLb!leej tlezeq yeme '!y ~!pf!uueiso8 l e l m e b e ~b!bep uelpan epleqesaq 'q elaa .irphuremlo y!~!S!Sep ccy!uolyals ~ ! baq q epulsue[sq ~ a p u aelaM!mnrug l .inpSnruSnp 18eSeueummn ep lyei!iS! epursenhnb yerue uuel!Sq ~Seuedslununa ~~rpsrm[sza uepl! 113-6861 !sedL!nes u!u!se~nb yelue urpeb ep-01 u!ueylo p[ q n p l o pmnom uoel~emnl,em 'i!pS!mle~!ez !u!d!lz!seynlqei yeme unbn ie[!S!y e p rueq 'uue~urpeb meq 'S!mS!Sep xob !u!s!nelsnm bnlln?Sem epuo!%a~N A O ~ p!3a)1 .!p! xob lees 51 ueq!ibei epeueq nq epes!Lebnm el! lslurpeb e p e d o ~ n y!qJeb '!y ip~llebeu!seM!nes S! ises OL epeljeq spedolny !ble$ en !zeyieK lebbeSeru leb!y! n a .le[!p! 11euq0 l118$em el! !ielS! ha ellepees ~olurpebenere uepuna .!pi!1!puelseneq nun?nllnBSew m ~ e ( u ~ pegsw!sen eb lelleu!nqm en ~elrn~piad ueppa e.re[el!e lelhop uepu!i:pia qelel !seannb yeme yndm iaLL!pes!lb! llueld '1elSnmlo y!lem eununl S! me1 rleiepe epuNAop !ieM![eej yeme ~elurpubepuueleylo ~ n o pp!bay epes!debnru el! ~iedd!pas!ib! q i e b enele uspuna .!plepq eunlo es!debnm el! !Jeyeyla qleb !m!y s s u s l j EL en $ 8 el~edd!be~en.nm ~ e p nq '!y inpSnmlo yesqnd iepeb i!q !sebh!Aes un?nlznsun?dn !su!~ e p u e ~ d e q ~ e zen y ei(!urmn~ 'uelslieaeyy 's$od .lnp$nmlo z!ej ebau l!q zruled !seM!nes unTnlznsun8Sn !su!a epu!sennnb yerue epes!Lsbnm el! bans! uelo 1apg epuriei(d!pes!~b! ~ e z a qepesloq nq e p e u h e ~ y neh ed!mg 'ed!snlo[aa pnxeL en !lelelyo y!i[ea '1npsnmlo yesy* !seKd!nes e m a Srx15epu!ms!b !sennnb yeme uuefurpeb epuueleylo ~ n o p!bay p epes!Lebnm el! lelurpeb epo!ielelloq ueleb epiaK uruedunp epu![enne ununinop p!bax y!lueyb!Aep e p u l s e ~ n f 3y e w e asdldlr. Raqamlar gostarir ki, qadlnlar asasan ictimai sahalarda- sahiyya, tahsil, sosial xidmatlar va sosial idaraqilikda daha qox tamsil olunurlar. Ozal muassisalarda da bu va ya digar sahalar uzra imkanlarln olmas~na baxmayaraq daqiq tahlillar gostarir ki, qadlnlar ozal sektorlarda daha az Kbilar va qad~nlar aras~ndn i~sizlik sahiyyasi bir-birina y a n n olmaga meylisdir. Bununla beta qadrnhr nbbatan F a II yerlari itirmi~lar tamsil olunurlar. Bununla alaqadar tahliillar ozal sektorda i~layanlararaslnda gender uygunsuzluguna dair bir slra faktlar a$kar edir. Bunun s a b b i , d k a da, aila qaygllarmln olmas~nagom qadrnlann i$agotiiiiilmasindamavacibdan alava bir qadar yiiksak xarclar talab etmasi ila alaqadardlr. Bir qox olkalarda fardi maggulluq qad~nlaranisbatan daha qox ki$ilar araslnda umumi ha1 ahm$d~r.Buna baxmayaraq ozal kand tasarriifatl sektoru yenidan iqtisadiyyatln miihiim sahasina qevrildiyi olkalarda- asasan b6lganin canub hissalarinda qadlnlar kisilara nisbatan daha $ox fardi amakla maggul olurlar. Lakin bu iglar adatan qox az iimidlar verir. Fardi i$la maggul olan qadinlann qoxu aila torpaq sahalari va ya kiqik fermer tasarriifatlannln komayi ila hatta bir tika porak qazanmaq iiciin bela miibariza aparmalr olurlar. Cimurniyyatla gotiirsak, qad~nlar kigilara nisbatan daha az sahibkardlrlar. Buna baxmayaraq 9 olkada aparllan tadqiqatlara gora qadlnlar yeni biznes sahalarinin 114 hissasinin miilkiyyatpisiua qevrilmi$ va yaxud bu sahalarda faaliyyata ba$lam~glarki, bu da iimidverici bir ba$lan@zd~r. amak haqlannda gender uygunsuzlu~u a m a k haqlarmda gender uy~unsuzlugu diinyan~n har yerinda vard~r. Qad~nlarkommunizm dovriinda da kiqilardan az mavacib alm1$1ar.4 raqami ayani $akilda IS keqid dovru olkasinda amak haqlarlnda olan gender uygunsuzlugunu g6starir. Raqamlar gostarir ki, biitiin olkalarda qadinlar kigilara nisbatan az pul qazanlrlar. Qadmlarln mavacibi kisilarin aid@ amak haqlar~lun 70-90%-ni tagkil edir. Gender uygunsuzlugunda raqamlarin yuksak olmasl bu va ya digar daracada Qarb olkalarinda olan miixtaliniklar ila miiqayisa oluna bilar. Maraql~va gozlanilmaz haldlr ki, iimuman amak haqlar~nda uygunsullugun artmasma va amak birjas~ndakiitlavi dayigikliklarin ba$ 'i!~!seh eqep uepyieLep u!ielieu!nqm uel!uepg aelel!e eh been u!ieM!em!ia! epreleylo nq (l!ml!q epa uefienm !ielbiej uelo epu~seie!ielieM!snsnx !neM!~es u!le[leKep !uesu! sese pnxeK en S! Je[[![qel 'A i!pess!q i!q ela nq) !ma[qoid b n p s u n a h n uelo eiq ~e[S!uepoqirsx '!y [!Lap eiaK seqe e p b q iepebele elunung .l!p!inia unbn lqejp urielbeSn ~sem(ri~lie u!u!iel~![ea mielurpeb '!y i!ielso% ie[ieb!bpei ue111ede epieleylo j!lelxnyy .Jnpmnqnm xob ieqeieq epu!ieffileej e p un5n rqej!r uue[beSn u!u~bmeq ~semlou~ie~ueyw! yeme ea u!ie[S!uepo ieqeieq epu!l!qebnm $! up5n i e r u ~ p e b 'nprpruluexd a e l e i ! y q m !em!la! eh qemuqe a n e u ep1ell![qei !ieqnou '!y i!piepeb p p / ~uequbel ununiln~nsun?Lniapua8 me) n g .irpien ielbnpnsun%I(nzemppaqez! iepeb ieLej!y epiep!uepq elaq esulle e r a e u Jel[!me !~npa[lequalnq ueunlo ep!qeSnru eiieq elaq e l u m c q '(Jrpien y!lq!sene%ru siel epuseie oelbeq ?ewe ue[brp[e el$! nK!lpio4 uuelulpeb uelo !ie[q!qes &ad j![elxnm !'y i!pS!mla ieySe up nu0 u!u!bweq lell![qei) i!pa 1Kam euts-emlm unlnlznsunlKn nq lseruSeldnlb eplelS! !1$!uepo r?eSv uoe[mpeb '17 irpiyej i!q ep nq u ! u ! h e ~ ,i!p![lKam elelulleze !u!seKd!hes uni(nlznsun8Kn eizn S!uepo lsueleq iapuaa epu!seqes psqel '!y inpsnmunlo u e K K e n ~.i!pP!m[!pa p y a e?eme~qesaq~urseKb!iuunun?nlznsun?Kn iapua2 epu!seqes iel$!uepo epealoq epie[[!lqei u!iep uel!pa unbn ieqesaH e A s!miah Seq epueisueb[og .(i!pS!mia [!ySei riunie x03 ue unun?nlznsun?Kn lapual) i!pb!mla 1eySe rulsam(o uqes unungnlznsun?Kn ~apua2epuNnop p!Jay wqesaq beieKemxeq eu!semiah Qadlnlarln hayatrnda ailanin va aila hayatrnda qad~nlarlnrolu qadln barabarliyinin fundamental aspektlarindan biridir. Ugaqlara cavabdehlik qadlnln camiyyatda movqeyinin asas miiayyanedicisidir va aila ela bir aparlct ictimai miiassisadir ki, onun vasitasjla gender mavhumunnn rolu va statusu bir-bin ila alaqada olur va onu tasbit edir. Bu fasilda kegid dovrtinda qadlnlann aila hayatl saviyyasinin neca da gozlanilmaz va nazarqarpacaq daracada dayigmasina va ailalar ila bag11 siyasatin na qadar diizgiin tanzimlanmasina nazar sahn~r. amek haqlar~ndagender uy@unsuzlu@u Bolgalarin va madaniyyatlarin miixtalifliyina baxmayaraq kommunizm sistemi biitiin bolgalarda aila huququ va siyasati masalalarina bir siyasi don geydirmigdi. Qadlnlartn yiiksak saviyyada tahsil almasl va igla ta'min olunrnas~,bamqinin galacakda giiclii i$gi quwasini ta'min edacak dogum saviyyasini artlrmaq dovlatin ali maqsadi olmu$dur. Haqiqatan da qadrnlarln amak qiiwasinda istirak saviyyasi yiiksak oldugu zaman umumi dogumun saviyyasi, 5-ci sxemdagostarildiyi kimi, Qarb olkalarina yaxln va daha da artlq idi. Bununla bela Qarbin ipkigafltmig olkalari ila miiqayisada plan11 iqtisadiyyatl olan alkalarda qadlnlar daha tez aila hayatr qumr va ganc ya~lanndaugaq sahibi olurdular. Hesabatda verilan diaqram 1990-cl illarin avvallarinda kqid dovrii olkalarinda va Qarbi Avropada iimumi dogumun va yeniyetma qlzlar arasrnda dogum saviyyalarinin ayani gakilda sxemini gakir. Diaqramda dogum saviyyasinda nazawarpacaq uygunsuzlugun olmasl gostarilir. Lakin kegid dovrii olkalarinda ganc yaglarlnda dogumun yiiksak saviyyasi Qarbi Avropa olkalarina nishatan bir nega dafa artlqdlr. Buna baxmayaraq Qarb olkalarina nisbatan bolgada p n e anallq dovru daha az tahsil va ma$gulluq imkanlarln~nagag~dugmasi ila mii$ayat olunur. ~ n 4 0 eulpeb p ueLemlo !pa epums!uemyinl '!q s!lel%B lelurebea .JIVE eay!pia8 !lellLam bemeSeL eple[e[!e qnLoq SnmlpnioX e?llpeln~pnxeL en epielel!e uelo !uLap!len q e ~ulie[bs$n nq eu!sye unung .iel~~ureSed eplelel!e uelo !uLap!len !y! leq beSn xo5 eqep e3y!pla8 eplefeylo nlpnro pn3nom n!leliemnl.ely 'le[o yemla p!e ~ i e [ l e s p!m!y 1sempxo5 ululielleq mn[o lenne uepmixen pnxed en rsnmlo xo5 uluuel(eq mueSoq epieleylo ells .l!q e p -[a ' ~ s e m i ~ulullqleq e emoS~!L ~l?ueyuepq~S!u 'Isemlo m u!lelue~!%eqeS!u !unuub mnq 'uelesely .llpSliuleb eznl,em eu!l!s.ej u T J E ~ u E K ~ J yljsibomap ~~ u!u!5meq up q s . ~i~ps'~lu~eze u!ysey ldes ulullel1eq emuePoq epmistey![qndsar zebjeb .~npxo3eqep ueleqs!u erelueueSoq ri(es uuelue~nbIieLeq e[? epleley(o !m!y ed!uopayely uelo ! s e q uum~rey!lqndsa~eL!nslsobn~ S!m3ay en ueiqyeqzy) uelo @ l e !s-sLL!nes umllelleq emue$uq ueyia u y e l 'iepq eppa qez! el! !semSel!pe utuue[leq emueSoq en. u!m[ieLep le!sos '!semS!Lep u!u!zlei iedeq 'y!lu!Jle8 le!sos qeqes eunq ep~eleylo18pire Ides ululselulraep u!lele[!y -1npsnutlo x03 eqep epeA!uois~leqs!u wpurseie ~elueinbrleLeq el!e el! ~ e l u ~ u s S epielp oq !*~,561-5,561 .~npSnm[oyesynL xo5 !sedL!nes tunrun uruuel[eq eiuueSoq epu!ielello y!qea en 8 a N ! q x b . i ~ p S t m ~I ~ eE S uue1emueSoq epleleylg ngnplo yesqnk uelepe ulielleq uq epuNnop p!bay belele eiezeu nunsnplo j!lelxnm el!$ t?ieluo@ai u!u!seKL!nes WUlUW5g. .iellp!S aqeB!u epie[SeL ueyla eqep uews!u eu!le[eylo q r e b ~ ~ [ u r p e pb eleq u!yq .qpS!mJan Seq ep-6 uepeylp pl uenpa b!bpel ~eLL!zen n g '1lpSlmefSeq eKeu11eqnd !ppeq Seb y!l!lna e i ~ oep[! e5au x q u o 'i!pS!mia ~ ieySe mlsemile ururlsllaq bemeSeL ieuey uepqt?B!u epupeleylo y!11cg en edoiny !zeyleyy ~sqt?saq'ep esunlo qez! el! leKLaen !pm!ib! xo3 eqep !qeqes uru~s~mSe~.euuo~ sa8 u!uel!y .apSnuleze ejep !q! ~ d e sU U V ~ W J rieLeq ~ ~ epe epu!ieleylo Z ~ b j e ben 4!11eg -epuo@a~-qns!y! q!lem eie[~eM!uepem en eieleue.ue-iepe JgeixnN .$!6ell!qes i e d d ~ e nnq epiqeylp eza i!q epltzeq bwehemxeq sung .~lpS~mleze epxe[eylo un~nq'!y ie(o y e w p e. .~lpepbetulebbe~elo yesynL uepu!ieley [o q r e b eKL!nes nq ep eleH .~!pStuuanSeq epieluo@aJ -qns !zeq zluleL ueieqs!u el! n3-,5861 ! ~ ! ~ e ~ snq o a u!ye~ .~npSnmloze uemnum epl! !3-~661en Snlu%p 14eLee L L w nq uepl! !3-z6,51 '~~pSlmIle !seLL:nes unSnlop e p u r ~ e~ e p erulaL!uad b el! 1semua[6pq unupnqp p!by 'epleq Mnp$!p IBQeplerns u!yseq treLL!nes unmnlop epu!ie[eyl(! eL!sv !zeyieN en zebjeb 'saw !q"b 'Y!~IESJ 'mpSumlo zeml!panzle Isemlo ulBeSn naun5n eL en !~u!y! epie[el!e epueluez i!q ~ p p l i e !seLL!nes unmnsop znsunueb rsuey uepqeS!u en unmntop epulseie ie[nb eu~lad!uaLepleleylo xo5 1!8 . I I ~ J E A !seyn[qel siuunlo sye ieppnlu unzn e p epieM!pes!ib! u!u!Smeq '~SnueL el! !seittia 1!s,el ei!slmel!q eiekL!urea unuug .ilphmp?zP.%(Is-o~ 16es uuslbeSn en e d i ~ yepupnop p ! b a ~.]!pa wehep epyemwp 14eSe elaq eplell! uos mleq leLi!zen Lq en ~nphtktqnp18eSeepiemeb!ls! !~nbtlSe~undoquo!%ai w. saviyyasi SO/wdanda a$agt oldugu halda, bu raqam Estoniyada 50%-dan da art~qdrrkl, bu da 1989-ci ildan 2 dafaartnil$d~r. Ganc ki$i va qadtnlartn qazanc manbalarinin azalmast va ox$ar sistemlarin iqtisadi ahamiyyatinin artmasi galir manbalarinda miihiim rol oynaya bilar. Bundau alava aila siyasati Sarindan siyasi don goturiildiiyuodan har bir olkada miixtalif snsial va madaui faktorlar getdikca demoqrafik vaziyyatin miihiim hissasina qevrilir. Aila g a l i r l a r i n a k i i m a k fslahatlarln ilk illarinda bir qox olkalar bas veran dayigikliklarin tasirini azaltmaq maqsadila aila galirlarina yardrmlar edirdilar. Bununla bela keqid dovrii uzandrqca bu olkalar getdikca daha az aila miiavinatlarina vasail ayrrtrdrlar. Yardun proqramlarl adatan nazarda tutulan saviyyadan a$agt olur va bit stra hallarda bu yardrmlar tamamila lagv edilirdi. Hesabat iiqiin apanlan tahqiqatlar gostamigdir ki, adatan aila muavinatlarini analar alnu$lar. Bunun da sababi goriiniir miiavinatlarin azalmasln~daha kaskin hiss edan qadmlarin olmasl ila izah edila bilar. Eyni zamanda bit $ox olkalarda basanma hallarr va ailada takvalideynlilik daha $ox iimumi hala qevriimigdir. Naticada qadtn va usaqlar maliyya qatinliyi va yoxsulluq qar$tslnda biiyiik risk alyttna diigiirlar. Buradan bela bir natiw qlxlr ki. bo~anmava nigahdankanar qanunsuz hayat saviyyasi hatta nisbatan q a g r olan olkalarda bcla takvalideynlilik saviyy si a r t h $ d ~ r . 1995-ci ilda Pol$ada nsaqlann taqriban 12°/~ianalart va I& atalarr ila yaymr$lnr Hamqinin miiaban cdlln1igdrr ki. $oxu$aqll aildlorda da bo$anma hallan vuksak olduiundan usnalann bovuk b ~ hissasi rtithluka altlna dusurlar. , ~ i l a l a r d a i a kvatideynin nlmas~regionda yeni bir fenomen deyildir. Ancaq bununla bela keqmiyda Polga. Macarrstar? va Rusiyadan allnan malumatlar gostarrnisdir ki, rak valideyni olan upqlar ila har iki valideyni olan ugaqlar arasinda yoxsulluq saviyyasi (ingiltara va AB$-dan farqli olaraq) qox az farqlanmisdir. Bunun da sababi kifayat qadar ailalara ayrllan miiavinatlarin. zamanatli i$ yerbrinin va uvaqlara maqsadyonlii qaygmrn olmas~ila izah edila bilar. lakin biitiin bunlar a$~lanmayamanu. qaldtgrndan va yuxanda qeyd edilan demoqrafik carayanlarln bas vermasi sabahindan indi bir valideyni ila yagayan yeni nasil ugaqlar regionda daha cox tahliikalar ila iizla~maliolurlar. Hesabatda hampinin qeyri-rasmi qayyumlar tarafindan usaqlara nynlan yardlmlar va ailanin galir manbalari qarqivasinda rnovcud olan yeni siyasatin bir hisswi kimi uqaqlarln ozlarini dolandlrmaq masalalarina nazar saltnlr. . -~ U ~ a q l a r aq a y @ m a s a l a l a r i n d a baq veran d a y i ~ i k l i k l a r Ailalar iiqiin valideynlik vazifasini va amak faaliyyatini hayata kqirniakla yana$r yetkinlik yastna $attnr$ u~aqlartnlazltni daracada qaygtslna qalmaq qox qatindir. Herabat keqid dovriinda it$uqldril sahalarinda ol;111dayi~ikliklari ayani suratda tasvir edir. Bela ki. korpo va u~aqlarrn say^ kaskili suratda azalm~g,ictimai ugaq tarbiya miiassisalarindan istifada etliiak imkonlnn awgl dii$tnu$. ugaqlarln tarbiyasi xarclari irrlnir$. u~aqlarlnailalarda tarbiya al~nasr geni$lanmi$dir. .~rpienjeK!~qa eu!sewlp!pla jeS!yu! u!u!Je[es!ssenw ei(!q~el b d n el!pesbew yerola u!uel un8znp !u!~eM!leej yewe en !o!relej!zen e[!e upel!S!y en u ~ p e b'!y quye8 eLe3!leu nq ueylel!J!Say uepJezeu l ~ e ( w e l b o ~ud~ l p ~ ele!sos d en !le[olex ladeb er1albeSn u!u!blueq epleqesaq ,lel!q el!pa qez! el! !K!lqapqener, xob eqep eu!iele[esew 18LabVJelbeSn u!ieKK!ew!~q !qeqes ep uliuna 'l!pL!ul!pa edleq uews!b eM!nes nq epu!Jeleylo xob ~ ! uluedoinv q !b~e$en !zeyJeW '~lp$lur[ebm l e w eqsel z8 ueieqs!u es! !seKK!nes unlnqeb eurJelebxeq beSn .irpS~uu~pueLep el!mewel !qleKL!leej !'y J E ~ Oyewap !na ~el&oy epeK!yenols en eK!xag .I!pS!q!pa ss!q u1p6e 64ep !sewSnp r@Se u!ueLL!~es nq elaq epu!Jeleylo a a p q !qleb en y!~leg n?nplo yesyaK unpqeb [enne uepuninop p!bax 'InpSnmLnp l%eSe !seKK!nes unlnqeb (JelbeSn uefo yepeSeK 2 ) eu!na leledloy epunrnop p!Say ep~eluo!8a~ umna .r!pa 1!nsel eppyeS !ueB !~e[y!ly!S!Kep uelah Seq epu!sei(K!~e~un[nqeb epuuule5xeq boSn en epu!na ~ e l e d ~ ouqrhss y numns sase u!u!ruals!s ed!q~el-w!lel beSn eplel[! !5-~6-686[ uaxs 13-9 .JnpSnw[o !zno xob !sewla epej!ls! uepleM!unzew -08 eu!leLK!zen el!s u!le[!S!x ~relSlrnltrbeS! S!weml!q !leLb!unzem lalyap !-EKuuelulpeb !I[!sqel !la epeSlod .mpSnwlo %s web= nq epes!K~bnwel! 11113-6861 '!y elas '~~pS~wemunlo epej!ls! !-%Ez u!)eAh!unzew ueSnp !unueb eiqZ ed!le[!maq epl! n~-s661~peL!xa3 'nelesepq -Iclinurlo y!qeu nulueym! bemuelepdej e ~ u u e i a doep~el~ei(K!unzem ~e[uiiap![cnuepu!L!plan znslnuoy !JelleM!unzem nq JelsxeS oe~n103 e$! '!y i!pl!wl!pa ueAhe!!w '!y elaa .~!rul!l!iaK eu!~aAuelepe epuuszeq bnllnZLew S ~ w u e ~ e b !uaL JelurnqAew nq be~eKewxeqeulsewlo ieM!u qyeu ~eKL!unzeuue[!Jan e ~ ~ [ u l p eel08 b eu!leM!zea el!e en eL!lel!lusq elaq epnuna .~lpSlululue epleleylo ens i!q mleq ~elbnbnqn a .npSlruleb zewS!dep !repleS leLL!unzem el08 eu!ieM!zen el!e en ~elbnbljqueSnp e~slurpebepuNnop b ~ l e u y QAOINLAR KECIO OOVRONDaXUIASa ........................................................................................................................................................................................................ SAOLAHUOI ..4..QADIN.................... Qadln saglamhgl qadln barabarliyini aks etdirir va bu barabarliyi daha da ~uclandirir.Bu ugaqlarln rifahl va ailalar baxlmlndan da FOX miihiim bir faktordur. Bu fasilda UST-nin fiziki, aqli va sosial saglamllq konsepsiyaslnl asas tutaraq keqid dovriinda qadlnlarln saglamllq masalaalrinin muxtalif aspecrlarina nawr sallnlr. Umumiyyatla kecid dovriinadak qadlnlarln saglamllq durumu yaxgl vaziyyatda olmu$ va onlar asas tibbi xidmatlardan yetarinca istifada etmak imkanlna malik olmu$lar. Bununla bela qadln saglalnllLlnln asas diqqati hamilalik va korpa saglamhB iizarinda quruldugundan biitiin yag hadlarinda va hayat marhalalarinda qadlnlarin saglamllgl bir qadar unudulmugdu. Xiisusan qadln saglamlrgl durumunun iimumi manzarasinda bir slra narahatllq doguran saciyyavi xiisusiyyatlar vard~r. Bura biitiin region boyunca korpa oliimii miqyaslnda nazarqarpacaq uygunsuzluq, bit $ox olkalarda ana oliimiiniin yuksak olmas~va demak olar ki, biitiin olkalarda abort hallarln~nson daraca yuksak olmas~masalalari daxildir. S:rplamllgln kaskln \oratda plrlagnrasi minimal orla ornur hiddinin asail lla naticnlonmisdir. Malum.1tl3rln movcud olduco 23 olkada . - dusnlasi . qadlnlann orta omiir haddi 16 dafa, kigilarin isa 22 dafa a$ag~dii$mii$dur. Bir $ox olkalarda bu haddin a$agl diigmasi az va miivaqqati olmugsa, digglarinda i5a bu saviyya cox ayngl dtismLig vi, onu barpa &sk ~ c ~ l ~ a t i n l a $ r n ~ ~ d l r . Rub~iadaaadlnlar~norta omir hadcli 3.2 lsa 0.2 11 bald dusm~is~lur. , il..kisilarda . ~ u n ; n da kababi streslar, zaif qidalanma. alkooqlizmin artmas], tahqir~arva zoraklhq amillari ila baglldlr. - Qadlnlarln reproduktiv saglaml~@~ 7-ci sxem biitiin regionlar boyunca qad~nlannsaglamllq durumunun asas gosror~cilonolan ana ~ ~ l u msa\.l!)asind;~ u hay veran dayip~klikldrigostarir. 1989-97-CIlllarda ana iilumu sa\l\vasi kccld JOVNolkalarlnln Jemak olar ki. . 213-da avagl diigdiiyii zaman bu saviyya blkalarin 113-da artm~gdlr.~ a r k a i Avropa olkalari ana SIiimii saviyyasini a$ag~salmaqda daha FOX muvaffaq . Bir COX kcqid dlkelariada ma olurnv halada O S T - ~Avropa ~ iive nruayyan I ~ ~ olmuslar. Buna haxma)an~qana olumii saviyyml CST loralindsn Avropanln 17 kecid blkasi llciin mua\san etdlvi ravivvadan vuksakdir. I 1 olkada ana ~liimiiniinhazlrki iaviyyasi b ~ ~ - n i n - m i i a i etdi; & saviyyadan 2 dafadan d a artlqda. Hesabatda xususan kegmi? Sovetlar ittifaql Slkalarinda qadlnlann reproduktiv saglamllq dummunun pisla~masina dair dalillar verilir. Bu olkalarda yaxpl qidalanma va dogu~dansonra qilyglnln zaiflamasi naticasinda bir cox yerlarda dogu~labag11 biitiin nov fasadlar- hemoroqik, eklampsiya va xususan da anemiya hallarl artml$dlr. Rusiyada upaqlann 23% bn afsadlarla dogulmu~,1996-ci ilda isa bu raqam 67% olmu$dur. Tadqiq olunan Olkalarin aksariyyatinda yeni dogulan korpalarin saglamllq dururnu biitun region boyunca a$agl diipmiipdiir. Bura olu va yaxud agakili, elaca da anadangalma anomaliya ila dokulan korpalari va doguvdan a w a l bas veran problemlarin saylnln artmaslnl +mil etmak olar. 8-ci sxem qadln saglamlzglna manli tasir gostaran digar bir masalani- abort hallarlnln miqyaslnl aks etdirir. K e ~ i ddovriinda gizli abortlar~n iimumi say1 biitiin olkalarda apagi diigmiipdiir. Lakin abort hallarlnln saviyyasi yuksak vaziyyatda qallr va faktiki olaraq olkalarin 114 hissasinda bu raqam artml$dlr. 1996-CIlida regionda orta hesabla 100 dogupa 100-dan da artlq abort du$duyii halda. 1994-cii il ila miiqayisada Avropa Birliyinda bu raqam orta hesabla har 100 dogusa 20 abort nisbatinda olmu$dur. Abort hallarlna gora Avropa birliyi saviyyasina yaxln olan yalnlz bir n e p olka vardlr ki, bu da Polpa (1993-cu lida abortla bag11 qanunlartn daha sert oldugu bir olka). Xorvaliya, Azarbaycan va Tacikistandlr. Rusiyada har dogulan u$aga 2 abort dii$mii$diirki, bu da 1 9 9 7 4 ilda taqriban 2.5 milyon abort demakdir. Abort hallan regionda ana oliimiiniin baglrca sabablarindan biri olaraq qalmaqdad~rva ana 6lumii sabablariuin 20-25Y~nitqkil edir. Bu hamginin qadlnlarrn emosional vaziyyatina d a tasir edir. Abort haUarlnln yiiksak olmasl bir slra amillardan asllldlr. Bura sosial masalalardan tutmup abort amaliyyatlar~ndangenig istlfadayadak bir slra amillar daxildir. Bela ki, hesabatda verilan dwla . faktlar easlanr ki. ailalar aila ~lanlasmasrva miiasir kontrasentivlardan yetarinca istifada etmak imkanlna malik deyillar. - . Sxem 8 - Abort Mlannln s a v l w s ~1989-1997 (her dD$an kqal aborttar) oMa; Rsplda* M I M w -0 MB S"r 100 d I bmava Hayat ~araltlva heyat tatzinde bag veren deylglllillar K q i d dovrii qadrnlann hayat qaraiti va hayat tarzini $ox dayi$dirmi@ir. Bela ki, bu sosial amillar qadln sa@aml~glnlnan asas miiayyanedicilaridir. Faktlar gostarir ki, hir slra olkalarda arzaq mallarlnm azalmasl, qida maddalarinin keyfiyyatinin pislagmasi va qorak mahsullarln~n damir maddalari ila giiclandirilmasi, hamila qadlnlarr va u$aqlan vitaminlar va mineral maddalar ila tamin etmak masalalari ila bag11 miivafiq arzaq proqramlannln olmamas~ naticasinda ahali qidalanma problemi ile iizla$mi$dir. Hesabat hampinin sahiyya xidmatlarindan istifada etmak imkanlannln azalmas~hallarln~da qeyd etmigdir. Bura hamqinin miialica va darman xarclasina olan maddi imkanslzhq da daxildir. K q i d d o v ~ab-havas~ela bir miihit yaratm~$d~r ki, burada yoxsulluq, sosial garginlik, miqrasiya va cinayatkarl~q artmls va sosial dayarklar dayigmigdir. Naticada tahliika torada bilan manfi davarnlglarlll boyiik tamali qoyulmu$dur. aSosial balalarln yayilmas~ bu problemlarin hallina yonalan malumatlar~n, tahsilin, infrastrukturun va miivafiq proqranun olmamas~ila miirakkablagir. Bit slra giistaricilarda keqid dovsiinda ganc qldar araslnda siqaret va alkoqollu ipkilardan istifada hallan kaskin suratda artmqd~r.Bela ki, bu pis vardiglari onlar Qarh tarafdagalnndan va aks cinslarindan axz etmiglar. Masalan. faktlar nostanr ki.. eanc laus alzlar araslnda sioaret cakmak hallar~ . iki dafa, IS ya$ pol$ah qlzlar~nalkoqollu ipkilardan istifada hallan isazn a21 iki dafa artmlgdn. Narkotik maddalardan istifada va cinsi yolla keqan xastaliklarin yayllmas~ saviyyasi da qorxunc daracada artm~gdlr. Hfv-in artmasl narahatlrq dogurur. Bela ki, l996cii ilda HiV-a yoluxanalrln say1 taqriban 30 mindan 1998-ci ilin sonunda 270 minadak artmqdlr. HfV-in yayilmas~n~n bagllca sababi narkotik maddalardan kiilli miqdarda istifada edilmasidir ki, fahiwlik da bunu tamamlaylr. Hesabatda verilan 9-cu sxem bir slra olkalarda siflis infeksiyaslnln faciavi suratda artdlglnl gostarir. Bu da onu gostarir ki, insanlann ~ o x u tahliikasiz seksual alaqalardan istifada etmir va buna gora d a H ~ V infeksiyaslna yoluxma riski altlna diirjiirlar. Raqamlar Avropa Birliyinda hat - 300 - .. . - - '0Rvaiys +K ~ a m s I a n 2% +Moldow Ovsmafan Bir $Ira Mkalerda cinsi yolk kccan sastaliklar rUratla yaydrr Uannln s a w b e veren de&k lik I '"[!pa i!nsel epqgeib r?rp[es yoy eursemeppeb iepeb e u ur?r[qeioz rSmb eia[urpeb epieluo!8ai !ie[mebei ielmaxs !3-21 en 11 '01 uepia" r$eued epleqesaH .inKob epur~(e eyn~qeiyndoq rielurpeb qseqq* rsewire rnrslleq elaq rpeq el! br[ryeroz i!pl!xep ep ue[[eq ledeu!~i@e uelo epuueless!q resye unuogai u!u!Burey s i n g .~npsnmunloleLeSnm e[! rseulie uruuelleq ~ e l e u pen rsemldek un?nlznsunueb !ielmalqoid S!meml!pa lleq ununrnop p!5ag ~ 1 1 p $ l ~UE[EUIlOJ ll~ unlnq uruoelleq br[rye3oz rheb eielmpeb 'q irpien qeqes lepeb iedej!y un5n bemueu! beiederuxeq eung 'i!pl!Lap me1 es! iell![ep en lnqns 118eq e p efeseu nq epuNnop p!Sa~ .rpnuruelbde ueurser en i![!pe~%epsdb!m S!ua% rielleq br(ryeioz rSrob eielurpeb epuNnqp mz!unwmog .ie[i!ye5 ]eLd!ze uepunq cp ielbeSn uefo iehnp ede~eqnq ueleue u!u!5meq 'l!Lap ie~ztbzru(eL ueleb znrem ei!suhe[!q eu!J!sel m~r[ryeiozng 'ig!r!p[!q nSnp(o up2znp e[!wmei u!u!I!qei umedeq r?rpfe6 u!ma[qoid nq e A irliien euse[!sja ururJelemioj uynq uruue[leq brlrye~oznq ep[!sed .i!l!i!hy uepiezeu epeU!nes blexleuLaq rursum[rKeK P!uaS ururielleq brlryoroz rSieb erelurpeb epeLuqp uninq epl!sed IJIAse) 1lue3UI@I~IY~JOZ ~heb elelulpeo '1lpSlwlldeL $!ua% blllyeioz 1SJeb eielurpeb epre[uo!8ai !'y i u e ~ s o aieliqej ueppa m!pbel eppsej ng ,i!peauem i!q yMoq uelo euj![reqeieq urpsb nq en i!pyemap rserulnzod epsdb!m $!ua% ururrelbeq ussu! epedunp r!sentu uel(eq br[r~eioz~Siebeielurpeb .l!p4/d)1 EPUIWE J~[!$!S mebei n g .i!p$!mla i!sel eur$r[me@es!u!sd u!u-~ll urie~urpabielpesej rl?eq el! ielsaiis uelruaeb eruos u e p ~ e l w m ~ en e i ~eK!ssardap '!y i!pS!mla ieySe ielleb!bpei uo[uede epeylo 61 'ieli!p!llKam XOB eqep eLemSe[zn elielmalqoid leuo!soma ueieqs!u eieluepo en !L!y slbsrulo prep ep rielleq eK!ssaidap en sails ie[uo '!y elag .inpn[nulob xo3 un5n iqzrb eh urpeb uesnqx 'ng 'i!lu!lad lebb!p ze ere[i!qpel y!lye[goid en elpspnm ueyia eielrualqoid nq e[peq!la n!leN .r!rul!pa l i e p m a Isemla rise1 eunq uuelioiyej lecsos elbemlo pxep e p r111111seepieKK!urn uuelurpsb e~q[!pa[nqeb beielo malqord i!q y!5!y e p eleq br[rnel?es !x!sd 'uelesem '!lel!a!ieiso8 sirs i!q ururarlmsl~esnrpet~ .inpfnurxn[od es!u!s u!q uepu!rejeu 001 reg ulielzrb llSeK 81 epl! !3-~66[epeL!suv 'uelesem .rue~soSruriv~bnp[oj!ez e p w u spursr$ieb iely!lelsex ueBay ellor( !su!a uepunxeq le!sos e p esiels! '![olo!q iels! urielurpeb ouea e p uesnqx 'urielurpeb ie[[!lqei b!bep uel!ian epleqesaH 'irpbrlie e p uepejep 001 uepu!sei(i(!nes !K![i!g edoihv urebei n3unuoS .ipelso% nun3nplo uruoelleq emxnlod es!u!s 1 ~ epurbej!111 2 iepanos S!w5aq e n 11 epedoinv !bre$ en. FeyieK '!y! elqesaq ello eiejeu u!w 001 Qeyda a l l n a n z o r l a m a hallarl va a i l a daxilinda baq veran zoraklllqlar Qeyda ahnmlg cinayat hallar~n~n. qatllarin artmas1 va zorak~bqhallarln~n kuliminasiya noqtasina Fatmas1 onu gostarir ki, bu camiyyatda qadlnlara qar$l zorak~l~q hallarl da daxil olmaqla biitiin nov zorakll~qhallar~artml$~dr. 1 9 9 1 4 il tahlillari bu naticaya galmigdir ki, Rusiya q a d ~ n l a kisilara r~ nisbatan 6 dafa $ox, Qarbi Avropa va $imali Amerika qad~nlannanisbatan isa bir n e p dafa $ox yaxln partnyorlar~tarafindan qatla yetirila bilarlar. Hesabatda agkar edilan taaccublu fakt ondan ibaratdir ki, malumatlar~nmovcud oldugu biitiin keqid olkalarinda zorlama hallar~nln saviyyasi asagl dii$mu$, va ya qatl hadisalarina nisbatan az a r t m l ~ d ~ r . Hesabatdan bu qanaata galmak olar ki, bu manzara faktiki zorlama hallar~n~n azalmas~ndandaha qox onun qeyda al~nmasaviyyasinin agagl dii~masiniaks etdirir. Seksual zorlama hallar~n~n qeyda a l ~ n m a siimumi ~ ha1 olmasa &a keqid dovrii regionunda bu xiisusi narahatllga sabab olur. Ham~ininfaktlar vard~rki. bu hallar~hall etmakda adatan polisin gucuna va bacar~glnainam $ox azd~r.Tahlillar onu da gostarir ki, zoralol~glnqurban~ olan qad~nlartibb mutaxassislardan, polis mamurlar~ndan,prokurorluq va mahkama rasmilarindan va sosila sahanin igqilarindan miivafiq komak ala bilmirlar. Zorlama hallar~nln qeyda allnmas~saviyyasi agag~olsa da aila cinayat tarkibi hala da tam dark edilmarnisdir. daxilinda bas veran zorak~l~Bn Haqiqatan d a faktlar gostarir ki, qadlnlara qar$l olan zorak~liqhallan h*uq muhafua orqanlar~tarafindan bazan ciddi qabul edilmir va aila dacilinda bas veran zorakll~qadatan hatta cinayat tarkibi kimi hesab edilmir. Malumatlar~nmovcnd oldugu biitun olkalarda tahlillar bu nov zorak~l~lq hallarln~nyiiksak oldugunu gostarir. Bela ki, bu hallar yaxln alaqada olan zararwkan va cinayatkar araslnda bas verir. Bura hamqiuin emosional tahqirlar va etimads~zhq,elaca da seksual va fiziki zorakll~qhallar~daxildir. Hesabatda verilan 10-cu sxem 1996.~1ilin tahlillarina gora Moskvada evli va bogannu? qadlnlar aras~ndahu problemin genig yayl$masini ayani vakilda tasvir edilir. Bn qad~nlarlnhar onundan biri seksual zorlanmaya va bo$anm~$ q a d ~ n l a r ~har n be$ nafarindan ikisi doyulduyunii va fiziki tahqirlara maruz q a l d ~ q l a r ~demiglar. n~ Buradan bela bir natica $lxlr ki. alkoqolizm aila daxilinda ba$ veran zorak~l~gln an asas amilidir va bu zorak~llqboganma ila nalicalanir. IEvli gadlnlar Bosanmrs qadrnhnn ailada bas veran zoranrliga daha cox marlrz qalmas^ qeyda alrnmrsdrr 1 nim!isul euurpSeJy lelepe en l e b e u ! ~rsere~eluo!8a1 m u - ~ y y g'wpe(!q elo j!ez xo5 sqep e p u ~ s ~ ~ Sleleynlqel leb lensyas eppesberu bsrmuob !uuaL S! ed en b e m d e ~ST ~ e l u ~ p es pb u e u a a q !b!pe~~ez u~ledr(!pss!~b~ 'lelllpspusle !seynlqei llel[sq req!lu! en pseb e u v o eprelpq !zeq en b r l ~ ~ e r ouza a n Seq epe[!e uesnsnx ' ~ e [ u ~ p eaue8 b '17 i!~nsoX re[lemnlem ueurle uapeb!sy el10 a, ,. relfiui0~ el! e b q e p u p t e u q p ? n m py-2 uepewrrlC!uak req epurreles!ssenur p p e j urns r!g '.' .Je[Slmleb znlern edamuepoz e p !-y& en Snwlo epebele pnsyas zeml!panzle !-a/& ullelbeSn ueLeSeA epeeJnq '!y e[aa .JN@OP bllleqereu uesnsnx tebb!ze~epu!re[qelyem leurap! ua[o epu!A![aqel u!u!K![r!ze~ lelb! !I!xea . ~ e l $ w l e bznrern eurre[pq rsemlrple5le u!leM!sxeS en ~elebele[enqas zeu[!panue cbr[lyeroz epseLb!m S!ua% epuueles!ssenrn [!sqel sese lelbe$n '!y luelsol en rpan ]eunlem spu~bbeq!le[a!leu urrs[ern~~p$eie ueluede epurwJe n b en ue@o m e %0051 epeubwyn epl! !3-56.51 waxs 13-11 ue[!ra~epleqesaH .r1p$rrn[1b6 S!u4 e p lell!bqel !y!zg en lensyas I S J E ~ele[beSn '!q rrplvq !ne!aed tarafindan i$ yerlarinda taqiblara dair 1996-CIilda 34 olkada apanlan geni$ tahlillara asasan qadlnlara qar$l zorak~llqhallan, hamqinin i$ yerlarina d a tasir etmidir. Bn faktlar hesabatda verilan 1 2 4 sxemda gostarilmi$dir. 1 2 4 sxem I1 k q i d d o v olkasinda ~ qadln i$$ilar araslnda zorlama (daha genig yayldlg~miiayyen olunub) va seksual hadisalarin genis yayllmaslna dair faktlar taqdim edir. a g a r hatta bu saviyya olkalar araslnda asanllqla muqayisa edila bilmasa da (bela ki, bu nov hadisalar miixtalif cur anla$lla va yozula bilar) verilan arqamlaer atsdiq edir ki, qadlnlarln miihiim bir hissasi i$ yerlarinda einsi hadisalarin qurbant olurlar. K q i d dovriinda hamqinin qadlnlara qargl zorakdlg~nyeni formalarl da bag vermisdir. Etnik miinaqi~alardasilah giicuna qadllilara qary zorakd~q, lacaviiz va macburi hamilalik kimi hallar cox dahwtlidir. Regionlarda 100 minlarla q a d ~ nva ugaq ko$kunluk faciasinin aclslnl dadml$ldr va xiisusan d a qapqln qadlnlar seksul istismar va lahqirlar qarglslnda $ox zaifdirlar. Hesabatda hamqinin seksual istismar maqsadila qadlnlarln yaxkn olkalara safarlar etmasi ila bagll faktlarln olmasl da qeyd edilir. Qadlb alverinin qiqaklanmasi xiisusan narahatlrq dogurur. Bela ki, bu, qadlnlan daha yiiksak risk altlnda qoyur. Artlq kepid dovrii olkalarinin islahatlarln bir hissasi kimi q a d m k a qar$1 zoraklllq hallarlna yonalacak genig miqyasll strategiyalarda birga amakdagl~qetmasina giizal bir imkan yaranml$dlr. Hesabat ailada,bap.vemn zorakrhp cinayat hadisasi kimi qabul edilmasi, huquq miihafka orqanlaynln bu i$a daha hassas yanarjmasl, ictimaiyyatin malumatlar~n~n a r h l m a s l va maktablarda, i$ yerlarinda, ailalarda va ahali araslnda bu ciir hallarm qargislnl almaq yoniimunda ivlarin apanlmasl imkanln~ara$dlr~r. Camiyyatda gender barabareliyinin yaradllmasl qadlnlartn biitiin saviyyalarda va qararlarln qabul edilmasi sahalarinda barabar tamsil olunmasl va i~tiraklnttalab edir. Bu fasil siyasi va iqtisadi qararlarln qabul edilmasinda qadtnlarin niifuzu masalalarini a r q d m r va regionun yeni sivil camiyyatinda qadlnlarm iqlirakmm tamalini qoymaq zaruratina diqqat yetirir. Qad~nlarsiyasi ve iqtisadi heyattn ziwasinde Kepid d o v ~ n d qadlnlarln a saslari qidilmipa da bu, qox zaif olmugdur. Lakin qadlnlarln yeni demokratik camiyyatda tamsil olunmas~nlhavaslandirmak maqsadila muhum tamal daslarl atllmalldlr. Qarslda duran miihiim vazifalardan biri da gender barabarliyi, camiyyatda qadlnlarln haqiqi tamsil olnnma va i ~ t i r a kideyalannr ~ qoruyub saxlamaqla zorla qabul edilmi$ va qox zaman illuziya olan kolnlnunizm eqalitarizmini kasib atmaqdlr. Hesabatda gastarilan 13-cu sxem arqami kepid dovrunun gozlanilmaz tasidari da daxil olmaqla k q a n 50 il arzinda qadlnlann milli parlamentda tamsil edilma inkirafinln dramatik tasvirlarini verir. Bijtun regionlarda parlamenta sqilan qadlnlarin nisbati kaskin suratda a$agl I I eu!ieIes!ssegw lelaop uue[urpsb epu!ieLL!m wz!ununuox .iuas08 !u!r(!p~aaa Seq e p e p u ~ m ~ u e bqI$sua~unueb io u!]eLL!zen !uLa ielleurnleur uelo pn3nour en i ~ p mile(sueS beuqn] !u!ielejvea 1elAop qesqM m r u p p e b epyeleqlo 8am X05 ~ ! q!'q iw0"-'o8 urpLe ueppqeS n a .i!Ian !u!sesjebnur el! !relealo as30 re8!p en [ELUI$ !ueLd!~esnq en i!pa m!pbei !u!leqs!u ul~elulpsbSnurlnl !Sej!zeh ielnop y e s y ~ el08 eie[uo!%ai-qns olaxs n3-pl ueluaA epleqesaH .relmunlo l!sura ze eqep epupelepen ,e[agp yesqpf. epielaep! ieZ!p ei\ y!p$eu i e l u ~ p e b rnp5nurSgp I F D O eprerns nqseq peqqu uualurpvb eprej~usucqmd DJUOS p w e p uepet~q5as 4 P 4 V - p II( ,npze sqep uepurJepsymeq !S!y aueS yewl!bas u~ielulpebue[o p ! m e u epiepybas qeL!(isd xo5 !uaL en Jellnunlo I!sme! ze sqep ueleqqu eiel!P!q ie[ulpeb epxe1ejven JeqyeJ epreleL!l~ed !seL!s 'y J!pS!mgpa ieySe u!u!bmeq e p l e q e s a ~. n p ~ loL e ~i!q unzn !sel!5aq unbn bsurlo [Feu eupeleuria y!peqqei e)eseL.r(!su ~ ~ e ~ u epuueleqlo ~peb NAOP p!6ay xob i!q yqe? ~iel~!pue!!6,es~L!s[se u!yie[leMym q spu1wuem !b!beq uwos uqlelndap urpeb unuM nq epes!r(ebnm elielulpeb uel!ye6 !yu!epu!leU!mm ua!unmuroy '!a npIeq b!da[ei!ph b e ~ e L e m e q e u n a .irp$~ru[szeyep-%pl-p ueq!ibe~ uepelonq q!1-%0~ uelndob un6n 181~1peb epieleylo xob i!q epu!ileM!mm ur-z!ununuoq ~eqs!un a ,inpSnm$p Kommunizm camiyyatinda qadlnlarln dovlat miiassisalarina rahbarlik etmasi saviyyasi awgl idi va bu vaziyyat yeni ozal biznes sahasinda d a dayigmaz olaraq qalrm$dlr. Nmasalan, Cex Respublikas~ndairi iizal t-kilatlara va Sirkatlara qadlnlarln rahbarlik etmasi nisbati bar 10 ki$i miidira bir qadln olmasl agkar edilmigdir. (Qadmlann mavaciblari ki$i hamkarlannln maaglannm 68%-ni tagkil edir). Bununla bela sxemin asaglslna baxdlqda qanunvericilik orqanlannda bu vaziyyatin yax$lhga d o w getdiyi malum olur. Bela ki, qad~nlarqanunvericilik orqanlannda maqgulluq faaliyyatinin biiyuk bir hissasini- 3-7%ni teqkil edir. Omumiyyatla bu idarqilik sahasinda qadlnlar vazifalarin 23-38%ni bolu$urlar ki, bu da miivaffaqiyyatla Qarb olkalari ila miiqayisa oluna bilar. Bundan alava hesabatda verilan novbali sxemda pe$a klassifikasiyas~nagora bir qox kecid d o v ~ Blkalarinda qadlnlann ki$ilarla barabar va ya ondan da anlq vazifalara sahib olmalarl a ~ k a rolunur. M m l a n , Rununiyada miitaxassislarin tam yarlsr qadmlardlr. Bu raqam Slovakiyada 2 3 va Litvada 70% ta$kil edir. Qadlnlar vetendag cemiyyatinin ternel da~landlrlar Hesabat yerli siyasatgilar, qeyri-hokumat !a$kilatlar~va kiqik biznes sahalari vasitasila regionun tamali qoyulacaq yeni vatandag camiyyatinda qadlnlann i~tiraketmasi ahamiyyatini aragd~nr. - - Hesabatda 1 5 4 sxem raqami gostarir ki, qadmlar milli siyasat saviyyasindan daha qox yerli saviyyada ugur qazanml~lar.Malumatlarln movcud oldugu olkalarin 9-da yerli dovlat idaraqiliyina seqilan qadrnlarln nishati milli parlarnenta sgilan qadlnlardan daha yiiksakdir. Latviyada yerli dovlat orqanlannda qadlnlann i$tirak saviyyasi taqriban 40°/wdir va bu da milli n iki dafadan da art~qdrr.Butiin parlamentda olan q a d ~ n l a r ~saviyyasindan region boyunca bir qox salahiyyatlarin yerli idarqilik orqanlanna keqdiyi bir zaman movcud olan bu niifuz saviyyasi cox muhiimdiir. 30 Yerli sumLudn 25 qudtnlann nisbatirn yiiksak famsil cdllmasi nisbatl galacak U@n g i b l asas yamda bilar &A= B $4- .. .@ 8 ***+ & L Sxem 15 - Yerli vuralara va milli Dariamenta sscilmis oa (fairla) M m : RIpansl Mm&w"9 -a, 8 @P* 444 I :i!pa j!yei !u!sewlu!Say eledeq u!iebi(![nej eixn ieleqes qepl@sSa eauuKoq uopai Je[T!Iqel ueluan epleqesaH .i!p!letuppa eL!seibalu! u1m6 eqep eieleleseru !eru!p! en !seL!s ueinp epy!lepu@ p a l q o i d iapuas e p p b e r u qeuu!puepeins rugd!ym !b!beq uuelS! n a . J e p m q e p ed!seibalu! eieM!urm u e u ~ i e L !uab !u!d!peqeieq i a p u d er\ ei!pSelw !u!ie[enngb e p u p a n i e p n s a i urnwlu nq ieleylo !'y ipeiso8 i e ~ i q e uelo j e p i e p b ! ~! I I ~u!yeT 'i!p~e[iedep !uda e p upbn Ileyeieq !L!lieqeieq ulpeb mu!brueq ie[d!su!id nq 'esirl~Les ueld!suud ssse +uynop p!+a)ay rseuq~sununbnbgq e d a s en jeS!yu! ~pes!ib! 'emun[o i!sue~ !b!beq ~puepKaw!sed!s '!sewl!pa epej! un?nlmsun?Kn 'enele uepuna .i!peunuqu q i e q eu!sew[!pa ep[e u!u!bbelei e p p L nq ie[ieMg.iay ieqsntu ~ie[brpuezebepu!ieleqN>ei S! en psqel u ~ i s ~ u r p !'eyb i r p l q $19 b!de[ei!pbe~. 'ilpien Jep! xob q s ~ e l ~ epu!ieureb!is! gB y e w e u!wei ~u~yvi!iS!rue1 uuelu~pebepun?n[naninb ieM!rue3 q!xsiyoruap en !serulu!plajeS!yu! um!ipe) uru~ileM!pes!ib! rezeq epuueleylo ~ n o ppp a y .iorpSeie ue1eaueru !L!pSelzn e p q e l e q e s !setul!i!puelS!ua% u!u!ie[eqes sauz!q en eKL![eru u ~ i e l u ~ p eelberufo b p e p s p rsemerulo urulleluequr! ewle i!paiq en !ielnr!lei 'ue11ijLeb el!- en !u!lebL!rueqe u!u!seyeqeS .re[ruals!s 1e!sos uusp~rpebepurjeS!yu! u!u!leM![eej bqieyq!yes q!b!y e n oiy!ur ieqesaH .i~piepebeleel! rselulo j!ez mu~leLd!pes!lb! y n o p p!Say uelepe !sews yei11S1 epuiJeyoqas sauz!q l a 0 !uaL u ~ m l u ~ p e b ,i!pa 1!gSe1 bnlu@Ln elieleylo xob ~ ! qS!ruia jeS!yu! ynsynd rleM!pas!lb! iezeq ieqs!u n a .iey!pa [!sure% !u!sess!q p/l u e q ! i k ffliepeyq!qes uqnq q u o beieLsurxeq euna .ieli~pieyq!qesZE eqep ueleqs!u eiel!S!y ielurpeb 'JeI!q epa yemoy e?erules @e9e !u!seKd!nes bnllnsxoh yesyM pn3nom epuo!8ai en ei!lea !uel e d e u e d !uaL esaunq en eirb !ie~d!ioaiaiserrs i!q !~eLd!leej b~lieyq!qes u ~ i e l u ~ p e.i!pa b p.iab e p !u!ieM!rueqe !snsnx en ~uuelu-squr! !xuel u@emlo ln$'$eru el! peM!leej b~lieyq!qesu~ielu~peb u!u!brueq l e q e s a ~ 'i!piele["sem llileq el! ~e[i!bqel ![!YEP el!e en b~[ryeioz~ h e b eielu~peb'I!sqei en eM!qes 'uelesem 'iellemp!x 181~0s'yemoy eursawllunb u!u!ie~leMx~eej&ad en sauz!q 'Jqbeq en ielefeseru !seA!s iqunq :ilp~en eqes yg!sads p n?nplo ~n?SeruuueIlal!ySel n g .i!pS!ruia ivy% ue[iel!ydel urpeb ells i!q uelo epieM![eej euurpSeie ueluede epju!seylo ~ n o pp!*q 01 ~nuqt@inn !ieM!rueqe u!qielleM!rue3 68puelen elaq ei!pesbew beuqo [!eu ems!bbeiei u!u!d!lieqe~eq u ~ p e ben i q p a pLab isemlo uuellel!qlel is!u!maj wls i!q ueleb UpU!eI?qNW LUZ!UIlWUIOy EplVqesaH .i!pP!uu~ UEyel Euaemle~euuoj u!u!ielei!sen e!pam en u u e p ~ n !eur!i3! b 'ouelieyaeq le!sos 'uluuellel!ylSe, ierunqpq-!idab bllpeze !seh!s epu!ieleylo nlnpp p!baq xo5 i!a .iueiso8 lebd!leej eSob el! ielioiyas lezg en !em!o! epu!seqnou zo e p nq en i r p i e L molyas naunbg n p f l en ueiie ! i e l i e M p a Sepueien ep~eM!u~m y!lmyowaa u ~ a q l a r a yonaldilan investisiyalar~ artlrmal~va ya onu miiayyan etmalidirlar. Bunun manasl gender barabartliyinin va iqtisadi qipklanmanin miiayyanedicisi olan tahsil islahatlarinln aparilmas~va ondan istifada etmak imkanlarina komak etmakdir. Bunun manasi qadin saglamllgi masalalarina daha hassasllqla yanasmaq demakdir. Bura bamqinin qadlnlarln dogus xidmatlarini giiclandirmakla yanaS1. saglam bayat tarzi va fardi saglaml~qmasalalarina komak edacak ardlcll strategiyalarln olmasl da daxildir. ' Usaqlann terbiymi: keqid davriinda ailanin miihiim yes tutmasl bir daha tasdiq edilmigdir. U$aqlarin tarbiyasi i$inda qadlulann, kisilarin va camiyyatin rolunu tarazla@~rmaqiiqiin gozal bir zamandlr. U~aqlarln talim-tarbiyasi ila bartarafli masgul olmaq iiqiin varaitin yaradilmas~na ebtiyac vardir. Masalan, alilaya dost miinasibat haslayan i$ yerlari. xiisusan da ozal sektorlarda, inki~afetdirilmali va kisilar atal~qqaygtslnl yetarinca yerina yetirmak iiqiin havaslandirilmali va dastak almahdlrlar. Natica etibarila qadln va kivilar bir f a d va aila kimi i$ ila u$aqlarinln tarbiya masalalarini tarazlamaqda an yaxsl seqim imkanlna malik olmalidirlar. ' Qaddara qanp mraktl~q:keqid d o v ~ n d azorakll~qhallarlnin geni$ yayilmasrna miihiim diqqat yetirilmalidir. Zoraklhq, xiisusan aila daxilinda bas veran zoraklliq hallar~ daha ciddi olaraq cinayat macallasinda miiayyan edilmali va mabkama sisteminda daha daqiq arasd~rilrnalid~r. Zorakil~gin qurbant olanlara daha hassas miinas@t baslanilmali va biiquqi. sahiyya va sosial sisternlar brafindan dastaklanmalidirlar. Qadinlarin tahqir dolu bir miihitda ya~amalaniiqiin inkisaf yollart aragdlrllmal~va bu kimi hallarin qar$lslni almaq maqsadila ictimaiyyatin lniidaxilasina imkan yarad~lmal~dtr.Qeyri zorakil~q madaniyyati maktabdan baylanaraq talqin edilmalidir. ' Q a d u h is yerlarinde: regionda qadlnlar i$ t a c ~ b a s va i potensiallnln asas qiiwasini tamsil edirlar. Bu saviyyani qiymatlandirmak iiqun sonrakl tahlillara ebtiyac vard~r. Bu sabada qararlar ela qabul edilmalidir ki, amak haqlannda olan gender uygunsuzlugu va ma$gulluqda gender balansi s~frayaxln olsun va i$giizarllg~nqar$lslni alan manealar aradan qaldlrllsln va sahibkarliq faaliqyatini havaslandirsin. Xiisusan da asas diqqat qad~nlarln ozal sektorlarda tamsil olunmasrn~yax$da$dirmaga yonaldilmalidir. Bura gender problemina &air biliklarin artinlmas~,menecment iizra talimlar, odanislar va mapgulluq sabasinda barabarlik kimi tagabbiislar daxildir. Qeaarlann qebul cdilmasinda qadlnlarln siyasat, biznes va vatauda? wmiyyatinda ivtirak etmasina komak etmak maqsadila faal tadbidar go~lmalidir.Bu sitiqamalda beynalxalq alamda olan zangin tacriibalar movcuddur ki, bunlara asaslanaraq bu t a c ~ b a l a r itatbiq etmak olar. Bunker tahsil va talim proqramlari. gender barabarliyi masalasina komak etmak maqsadila miiayyan edilmi? proqram va mexanizmlar. elmi ara$d~rmalar,siyasi partiyalar, qeyri-hokumat ta$kilatlannin rahbarliyi va nazarati ila gender halanslna yonaldilmis va tadrican koniillii olaraq hayata kqirilan tadbirlar va qararlarrn qabul edilinasi zamanl gender barabarliyi atrafinda a~karliq~araitindaapanlan miizakiralardir. ' Wvlat rehbarliyi: dovlat vatanda~lararaslnda barabarlik imkanlarrnin yaradilmasi i$ina komak etmakda halledici rol oynaya bilar. Gender barabarliyi problemi ila masgul olan markazi dovlat orqanlannln 'i15e i e l u e y y S!uaS urn!! ielbeSn eil !S!y 'u~peb'1!S!Dp rielleylqa .zpuljeile n101 ununmnqnem iapuaB epledd!w '11Xelxes epy!lep~Ei !u!ielelesem iapua% nbo[e!p b p x qnLog 'lel!q edeudo [oi loliede !ie[el!se,% ed!seuuoju! !aellnq epyeuri!pla sye ~u~ielb~lleai ulul~eLeq u ~ p e b.ilbe ielmym! S!ua£! un5n nbole!p urblex !sewla jeS!yu! u~is[urrunb ie8!p en uep[!ySe~~eutnqoq-piabep uesnmx 'u!u!lerC(rurea Sepue~en 'ie11q elo ibm~pieLa u r s e m ~ ~ ~ eeL![epun% x~fi u!iele(eseur nq el!sq!seil lielsb!uedmey ei\ rneu~l~irpue~~emnlem ulbfex u!u!bmeq eil ~e[emSelleqelsemel! uellel!ySe~ lemnyoq-udab en iellspueleil ie[le[noa .i!i!p)a Sjemnu luue[ueyu~!qnLoq u~ursem[~i~pSe@uuoj i!qg !~UI!IJ! iepebe1e el! !d!l~eqeleq iapuaa epuu!la ie[[!me x05 i!q epie[!eM!um y!]eiyomap uede$cd epuNaop p!bay WJ-1. 'ie[le[!q e u a u b l e M ! b e p n w epu!seml!pa [nqeb u p e l ~ e s d ! ~ e a meiboid 'uuelunueb uesase eie[l!lqel nq en ~mmluadeu ~ ~ e l ~ e b ! b p e ~ en lsemoelilzeq uuepewn[em iepebele el! !ielelesem iapuaB iellelnoa .l!pePTl!xeP !~elledd!qe[es u p e l ~ e l ~ oyemrelsoi7 p )ebd!leej e%i!q el! lieliolyas iea!p u!~eM!me~eil qeuu!pla S!demnu !d!lleqqe~ eblex epu!selesem yewla n!uel !u!d!peqeleq iapua8 .iel!q eroa S! epeM!~es b ~ e q e u k qe p meq '
